At the beginning of the development of modern human sciences and studies on "racial" diversity on the Polish lands
DOI:
https://doi.org/10.4467/2543702XSHS.21.004.14035Keywords:
concept of race, natural history, anthropology, ethnography, ethnologyAbstract
The article analyses the earliest period of the shaping modern human sciences, studies on human nature, the origins of humans, and physical and cultural diversity of humans in Poland.
This process, including several separate stages, began under the influence of the ideas spread by the European Enlightenment and reflected the development of natural sciences that brought a deeper interest in humans, seen from a new perspective, free from religious determinism.
Pioneering searches for a secular approach combined creationism and biblical tradition with a rational attitude based on achievements in natural history, linguistics, philosophy, history, and biblical critique.
In the next stage, natural history constituted a distinct science with a precise scope of research that included, except mineralogy and botany, also zoology as well as human sciences perceived from a biological perspective. First definitions of anthropology described it as a science only emerging from natural history, with the aim to study both physical and moral aspects of humans.
After 1831, human sciences experienced a different situation in various Polish research centers that finally ceased to exist, including Vilnius University, the leader in research in natural history. Under the influence of Romantic ideas, a view was propagated that mental ties were superior to physical ones, spiritual ties to blood kinship, culture was more important than biology.
The emphasis in the study of humans was no longer on natural history, as in the late 18th century and the early 19th century, but on issues connected with mind and culture. The growth of both natural science and the humanities led to the establishment of new directions and areas of research that earlier were covered by natural history and history. Authors came to believe that study of humans requires a combination of various methods and cooperation of scholars representing numerous specialized sciences, however with their specific features preserved. This pioneering period lasted until the early 1860s when anthropology became an academic discipline on the Polish lands (translated by Jacek Serwański).
References
Bielicki, Tadeusz; Krupiński, Tadeusz; Strzałko, Jan 1987: Historia antropologii w Polsce. Przegląd Antropologiczny 53 (1–2), ss. 3–28.
Chojecki, Edmund 1846: Starożytności i dzieje czeskie. Biblioteka Warszawska 4, ss. 457–503.
Czempiński, Paweł; Kluk Krzysztof 1789: Zoologia, czyli zwierzętopismo, dla szkół narodowych. Warszawa: w Drukarni Nadwornej JKM i KEN.
Daszkiewicz, Piotr 2014: Znaczenie nauczania w Narodowym Muzeum Historii Naturalnej w Paryżu dla polskiej nauki okresu zaborów. Nauka Polska. Jej Potrzeby Organizacja i Rozwój 23 (48), ss. 103–110.
Dobroczyński, Bartłomiej 2007: Józefa Kremera projekt psychologii naukowej. [W:] Józef Kremer (1806–1875). Red. Jacek Maj. Kraków: Universitas, ss. 121–133. ISBN 97883-242-0748-0.
Duchiński, Franciszek 1859: Zasady dziejów Polski, innych krajów słowiańskich i Moskwy. Część 2. Paryż: w drukarni Renou i Maulde.
Dziekoński, Józef 1841: Związek sił żywotnych z organizmem. Biblioteka Warszawska 3, ss. 635–668.
Encyklopedia Powszechna: zbiór wiadomości najpotrzebniejszych dla wszystkich stanów (1835–1839). Red. A. Chlebowicz, L. Rogalski, A. Odyniec. T. 1–4. Wilno-Warszawa: A. Glücksberg, T. Glücksberg.
Gall, Franz; Spurzheim, Johann 1809: Recherches sur le système nerveux en général et sur celui du cerveau en particulier. Paris: F. Schoell & H. Nicolle
Gronkiewicz, Stanisław 1987: Pierwsza polska i jej autor Józef Jasiński. Przegląd Antropologiczny 53 (1–2), ss. 29–34.
Jarocki, Feliks Paweł 1821: Zoologia czyli Zwierzętopismo ogólne: podług najnowszego systematu ułożone. T. 1. Warszawa: Łątkiewicz
Jasiewicz, Zbigniew 2010a: Początki etnologii/antropologii kulturowej w Polsce. Poszukiwanie nazw dla zainteresowań badawczych i rodzącej się dyscypliny. [W:] Antropolog wobec współczesności. Red. M. Radkowska-Walkowicz, A. Malewska-Szałygin. Warszawa: IEiAK UW, ss. 36–51. ISBN
Jasiewicz, Zbigniew 2010b: Studia nad literaturą ludową, etnografia, etnologia, antropologia. Kierunki zainteresowań kształtującej się w połowie XIX wieku polskiej etnologii/antropologii kulturowej. Lud 94, ss. 191–220.
Jasiński, Józef 1818: Anthropologia o własnościach człowieka fizycznych i moralnych. Wilno: nakładem J. Zawadzkiego.
Jundziłł, Stanisław 1805: O potrzebie układowey Nomenklatury w przedmiotach Historyi naturalnej. Dziennik Wileński 2 (6), ss. 163–173.
Jundziłł, Stanisław 1807: Zoologia krótko zebrana. Wilno: drukiem J. Zawadzkiego.
Kilka słów o etnologii 1850: Pamiętnik Literacki. Pismo tygodniowe 29, ss. 675–690.
Kluk, Krzysztof 1809 [1779]: Zwierząt domowych i dzikich osobliwie krajowych, historii naturalnej początki i gospodarstwo. Warszawa: w Drukarni Księży Pijarów.
Kołłątaj, Hugo 1842: Rozbiór krytyczny zasad historii o początkach rodu ludzkiego. T. 2. Kraków: Drukarnia Uniwersytecka.
Kossakowski, Jan 1804: Rzut oka na literaturę czeską i związek języków słowiańskich. Roczniki Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk 3, ss. 11–45.
Kronika paryska 1857: Biblioteka Warszawska 2, ss. 155–159.
Kuberski, Franciszek 1817: Krótki rys historii naturalnej. Lublin: w drukarni J. K. Pruskiego.
Kucharski, Andrzej 1854: Etnografia Turków i ich pobratymców. Biblioteka Warszawska 3, ss. 548–561.
Kumelski, Norbert; Górski, Stanisław 1836: Zoologia czyli historia naturalna zwierząt. T. 1. Wilno: T. Glücksberg.
Lelewel, Joachim 1815: Hisoryka tudzież o łatwem i pożytecznem nauczaniu historii. Wilno: A. Żółkowski.
Lelewel, Joachim 1826: O historii, jej rozgałęzieniach i naukach związek z nią mających. Warszawa: drukarnia J. Pukszty.
Libelt, Karol 1844: O posłannictwie dziejowem narodów. Przegląd Naukowy literaturze, wiedzy i umnictwu poświęcony 1 (1), ss. 1–12.
Majewski, Walenty 1827: Zbiór rozpraw podług działów nauk i umiejętności, historyą wędrówek, przesiedleń i przenosin, ogólną i szczególną, ludów i narodów odrębnych rass czyli plemienni z jednej do drugiej krawędzi kuli ziemskiej wyjaśniających. T. 1. Warszawa: Nakład Autora.
Marczyński, Wawrzyniec 1817: Dzieie od Stworzenia Świata aż do Roku 1816, czyli Rys Historyi, Powszechney wszystkich narodów chronologicznie ułożony. Poczajów: [s.n.]
Naruszewicz, Adam 1824: Historia narodu polskiego. T. 1. Warszawa: Drukiem N. Glücksberga
Nowy Buffon dla młodzieży czyli Treść Początkowa Historyi naturalney. (1806). Z franc. tłum. R. W. K., t. 1. Warszawa: w Drukarniach połączonych Gazety Warszawskiej i Sukcesorów Tomasza Le Brun
Pietruski, Stanisław 1853: Historia naturalna zwierząt ssących dzikich galicyjskich. Lwów: Zakład Narodowy im. Ossolińskich
Piśmiennictwo dzisiejsze 1850: Pamiętnik Literacki. Pismo tygodniowe 2, ss. 25–31; 3, ss. 49–62.
Płonka-Syroka, Bożena 2007: Niemiecka medycyna romantyczna. Warszawa: DiG
Płonka-Syroka, Bożena 2015: Niemiecka medycyna romantyczna (1797–1848) w opiniach przedstawicieli polskiego środowiska naukowego do 1863 roku. Wiek XIX. Rocznik Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza. VIII (L), ss. 103–122.
Podział nauki przyrodzenia 1819: Pamiętnik Naukowy Służący za Ciąg Dalszy Ćwiczeń Naukowych. Oddział matematyczno-Fizyczny 1 (1), ss. 21–22.
Pol, Wincenty 1850: Rzut oka na umiejętność geografii ze stanowiska uniwersyteckiego wykładu. Kraków: Drukarnia Uniwersytetu
Przybylski, Wacław 1852: Wstęp. [W:] d’Omalius d’Halloy, J. O rasach ludzkich czyli zasady etnografii. Wstęp i tłum. W. P. Wilno: J. Zawadzki.
Przybylski, Wacław 1857: Przekłady i studia. Wilno: J. Zawadzki.
Rymarkiewicz, Jan 1849: Krótki rozkład nauki o narodowości Ethnologią zwanej. Poznań: nakładem i drukiem W. Stefańskiego.
Rzewuski, Stanisław 1830: Myśli o zastosowaniu fizyologii do historyi, mianowicie polskiej. Warszawa: s.n.
S. P. 1849: Berghaus: Physikalisches Atlas. Gotta. Biblioteka Warszawska 1, ss. 161–164.
Sokolewicz, Zofia 2015: Etnografia/etnologia/antropologia a nauki historyczne wobec społeczeństwa pierwotnego. Rocznik Antropologii historii (8), ss. 17–26.
Sołtyk, Michał 1798: Encyklopedya Wiadomości Elementarnych Czyli Pierwsze Rysy i Wyobrażenia Nauk i Kunsztów. Kraków: Drukarnia Szkoły Głównej Koronnej.
Surowiecki, Wawrzyniec 1822: O charakterze pisma runicznego. Warszawa: Drukarnia XX Pijarów.
Surowiecki, Wawrzyniec 1824: Śledzenie początku Narodów Słowiańskich. Warszawa: Drukarnia XX Pijarów.
Śniadecki, Jędrzej 1811: Teorya Jestestw Organicznych. T. 2. Wilno: nakładem J. Zawadzkiego.
Tucker, Aviezer 2009: Historiografia – ewolucyjna nauka o transmisji informacji. Historyka XXXIX, ss. 67–87.
W. P. zob. Przybylski Wacław.
Waga, Antoni 1819: Rozprawa o naukach przyrodzonych, a w szczególności o historii naturalnej. Warszawa: w Drukarni XX. Pijarów.
Waga, Antoni 1859: Historia naturalna: dzieło wskazujące pomoc do nauczania się tej umiejętności, uważanych w głównych stanowiskach jej wzrostu. T. 1. Warszawa: w drukarni K. Kowalewskiego.
Wiszniewski, Michał 1988 [1837]: Charaktery rozumów ludzkich. Warszawa: PWN.
Wyrwicz, Karol 1770: Geografia Powszechna Czasów Teraźnieyszych Albo Opisanie krótkie Kraiów całego Świata. Warszawa: Drukarnia Jezuitów.
Wyrwicz, Karol 1787: Historya powszechna skrócona. T. 1. Warszawa: Drukarnia Nadworna J.K.Mci i Prze. Komisji Eduk. Narodo.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2021 Joanna Nowak
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.
