Stypendyści Akademii Umiejętności w Krakowie i Uniwersytetu Jagiellońskiego na Uniwersytecie Georga-Augusta w Getyndze w latach 1891–1914. Matematyka
DOI:
https://doi.org/10.4467/2543702XSHS.20.012.12568Słowa kluczowe:
Uniwersytet Georga-Augusta w Getyndze, Felix Klein, fundacje stypendialne, Uniwersytet Jagielloński, Akademia Umiejętności w Krakowie, historia matematyki w XIX i XX wieku, historia polskich matematykówAbstrakt
Podstawowym celem projektu badawczego jest ocena wpływu studiów i pobytów naukowych polskich uczonych w światowym centrum matematyki, jakim był Uniwersytet w Getyndze, na rozwój ich akademickich karier. W tym artykule skupiono się tylko na matematykach, którzy byli stypendystami Akademii Umiejętności w Krakowie i Uniwersytetu agiellońskiego. Ramy czasowe artykułu wyznaczyły daty pobytów pierwszego i ostatniego stypendysty w Getyndze. Przedstawiono krótko informacje o Fundacji im. Osławskiego, Funduszu im. Dra Władysława Kretkowskiego oraz Funduszu im. Kazimierza Klimowskiego oraz o losach stypendystów: Leona Chwistka, Antoniego Hoborskiego, Stanisława Kępińskiego, Stanisława Ruziewicza, Włodzimierza Stożka, Władysława Ślebodzińskiego i Franciszka Włodarskiego. Przywołane w artykule dokumenty pochodzące z archiwów tych fundacji i korespondencji nie były wcześniej publikowane. Podjęto probę oceny pobudek, które skłoniły młodych polskich uczonych do wyboru Getyngi jako miejsca zagranicznych studiów. Oceniono wpływ odbytych w Getyndze studiów na tematyką prowadzonych przez nich badań naukowych. Przed główną częścią artykułu krótko naszkicowano historię matematyków, matematyki i kształcenia matematycznego w Getyndze w okresie 1885–1914.
Biogram autora
Danuta Ciesielska - Instytut Historii Nauki im. Ludwika i Aleksandra Birkenmajerów Polskiej Akademii Nauk, ul. Nowy Świat 72, 00-330 Warszawa
Bibliografia
ARCHIWALIA
Archiwum PAN. Spuścizna Wacława Staszewskiego, 203–III, j.a. 35.
Archiwum Nauki PAN i PAU w Krakowie. PAU, KSG: sygn. 219/07, 220/07, 231/09, 248/10, 270/11, 612 /14, 231/12, 227/14, 500/14, 612/14.
Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego. Wydział Filozoficzny, sygn. II 103.
Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego. Senat Akademicki Uniwersytetu Jagiellońskiego 1849–1939. Sygn. S II 1144, S II 1151.
Biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego, Dział Rękopisów. Spuścizna Samulea Dicksteina, sygn. 476.
Göttingen University Archives. Matricula in studiosorum Academia Georgicae Augusta nr sygn. 1890/91,1909/10, 1912/13, 1913/14.
Göttingen University Archives. Felix Klein, Hörerverzeichnisse der Vorlesungen F. Klein 1871–1920, Cod. Ms. F. Klein 7E.
MATERIAŁY DRUKOWANE
Alexander, Daniel S. 1995: Gaston Darboux and the history of complex dynamics. Historia Mathematica 22 (2), ss. 179–185. Dostęp online (22.07.2020): https://core.ac.uk/download/pdf/82339595.pdf.
Bečvářová, Martina; Netuka, Ivan 2010: Jarník’s notes of the lecture course Punktmengen und reelle Funktionen by P. S. Aleksandrov (Göttingen 1928). Praha: Matfyzpress. ISBN: 978-80-7378-113-2 (“Dějiny matematiky” vol. 40). Czech Digital Mathematical Library. Dostęp online (28.03.2020): https://dml.cz/handle/10338.dmlcz/400999.
von Brill, Alexander; Nöther, Max 1877: Ueber die algebraischen Functionen und ihre Anwendung in der Geometrie. Clebsch Annalen 7, ss. 269–316. DOI: 10.1007/BF02104804.
von Brill, Alexander W. 1923: Max Noether. Jahresberichte der Deutschen Mathematiker-Vereinigung 32, ss. 211–233. Dostęp online (20.03.2020): http://www.digizeitschriften.de/dms/img/?PID=PPN37721857X_0032%7Clog33.
Brzozowski, Stanisław M. 1978: Nikliborc Władysław Michał (1899–1948). [W:] Polski słownik biograficzny 23, ss. 120–121. Dostęp online (22.07.2020): https://www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/wladyslaw-michal-nikliborc
Castelnuovo, Guido 1947: Commemorazione del socio Federigo Enriques. Atti della Accademia Nazionale dei Lincei. Serie Ottova. Rendiconti. Classe di Scienze Risiche, Matematiche e Naturali 2, ss. 3–21.
Ciesielska, Danuta 2016: Rola funduszu im. dra W. Kretkowskiego w kształtowaniu krakowskiego ośrodka matematycznego. Studia Historiae Scientiarium 15, ss. 159–194. DOI: 10.4467/23921749SHS.16.007.6150. Dostęp online: http://pau.krakow.pl/SHS/shs-15-2016-7.pdf.
Collingwood, Edward 1959: Émile Borel. Journal of the London Mathematical Society 34, ss. 488–512. DOI doi.org/10.1112/jlms/s1-34.4.488. Dostęp online (22.07.2020): https://academic.oup.com/jlms/article-abstract/s1-34/4/488/839985.
Colbois, Bruno; Riedtmann, Christine; Schroeder Viktor (pod redakcją) 2010: Schweizerisch Mathematische Gesellschaft – Société Mathématique Suisse – Swiss Mathematical Society 1910–2010. ISBN 978-3-03719-089-0. The European Mathematical Society Publishing House. DOI 10.4171/089.
Corpus 2006: Corpus studiosorum Universitatis Iagellonicae in saeculis XVIII–XX. Tomus III:1850/1851–1917/1918, E–J. Pod redakcją Krzysztofa Stopki. Kraków: Archiwum UJ. ISBN 83-88737-34-4. („Z prac Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego”. Seria C. Tom 3).
Corpus 2009: Corpus studiosorum Universitatis Iagellonicae in saeculis XVII–XX. Tomus III: 1850/1851–1917/1918, K–L. Pod redakcją Krzysztofa Stopki. Kraków: Archiwum UJ. ISBN 978-83-88737-04-6. („Z prac Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego”. Seria C. Tom 3).
Corpus 2014: Corpus studiosorum Universitatis Iagellonicae in saeculis XVII–XX. Tomus III: 1850/1851–1917/1918, S–Ś. Pod redakcją Krzysztofa Stopki. Kraków: Archiwum UJ ISBN 978-83-7638-418-4. („Z prac Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego”. Seria C. Tom 3).
Crowe, Michael J. 1967: A history of vector analysis. New York: Notre Dame University Press.
Duda, Roman 2012: Matematycy XIX i XX wieku związani z Polską. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego. ISBN 978-83-2293-316-9. („Acta Universitatis Wratislaviensis” nr 3427).
Duda, Roman 2007: Lwowska szkoła matematyczna. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego. ISBN 978-83-2292-868-4. (Acta Universitatis Wratislaviensis nr 2949).
Dybiec, Julian 1979: Finansowanie nauki i oświaty w Galicji 1860–1918. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. („Rozprawy habilitacyjne” nr 35).
Dybiec, Julian 2003: Studia zagraniczne Polaków w latach 1795–1918 i wydawnictwo raportów o ich przebiegu. Prace Komisji Historii Nauki Polskiej Akademii Umiejętności 5, ss. 61–74.
Ebel, Wilhelm 1962: Catalogus Professorum Gottingensium 1734–1962. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht.
Enriques, Federigo 1898: Lezioni di geometria proiettiva, Bologna: Zanichelli.
Enriques, Federigo 1903: Vorlesunen über projetive Geometrie. Tłum. Hermann Fleischer. Leipzig: Taubner.
Enriques, Federigo 1917: Wykłady z geometryi rzutowej. Za upoważnieniem autora z trzeciego wydania przetłumaczył Franciszek Włodarski. Warszawa: E.Wende i Spółka. (Z zapomogi Kasy Pomocy dla Osób Pracujących na Polu Naukowem im. Dra Józefa Mianowskiego).
Exodus Professorum 1989: Exodus Professorum. Akademische Feier zur Enthüllung einer Ehrentafel für die zwischen 1933 und 1945 Entlassenen und Vertriebenen Professoren und Dozenten der Georgia Augusta am 18. April 1989. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht („Göttinger Universitätsreden” 86).
Fréchet, Maurice 1965: Notices sur la vie et l’oeuvre d’Emile Borel, L’Enseignement mathématique 14. Géneve: Université. ISSN 0768-2050.
Frei, Gunther 1988: Heinrich Weber and the emergence of the class field theory, 425–450. [W:] The history of modern mathematics. Vol. II Institutions and applications. Pod redakcją Davida Rowe, Johna MacCleary. New York: Academic Press.
Fuchs, Lazarus 1880: Ueber eine Klasse von Funktionen mehrerer Variablen, welche durch Umkehrung der Integrale von Lösungen der linearen Differentialgleichungen mit rationalen Coeffizienten entstehen. Crelles Journal 89, ss. 151–169.
Fuchs, Lazarus 1882: Ueber Functionen, welche durch lineare Substitutionen unverändert bleiben. Nachrichten von der Königl. Gesellschaft der Wissenschaften und der Georg-Augusts-Universität zu Göttingen, ss. 81–84. Dostęp online (14.03.2020): http://resolver.sub.uni-goettingen.de/purl?PPN252457072_1882.
von Gernet, Nadeschda 1902: Untersuchung zur Variationsrechnung: über eine neue Methode in der Variationsrechnung. Inaugurel–Dissertation. Göttingen: Dietrich’schen Universitäts-Buchdruckerei.
Grassmann, Hermann 1844: Die Lineale Ausdehnungslehre, ein neuer Zweig der Mathematik, Leipzig: Vigrad. Reprint 2012, Cambridge: Cambridge University Press.
ISBN 9781139237352. Cambridge Core. Dostęp online (28.03.2020): https://doi.org/10.1017/CBO9781139237352.
Grassmann, Hermann E. 1909: Projektive Geometrie der Ebene unter Benutzung der Punktrechnung dargestellt. Erster Band: Binäres. Leipzig: Teubner.
Gołąb, Stanisław 1969: Antoni Hoborski organizator polskiej szkoły geometrycznej, Roczniki Polskiego Towarzystwa Matematycznego. Seria 2. Wiadomości Matematyczne 12, ss. 33–48. DOI: 10.14708/wm.v12i1.2040. Dostęp online (22.07.2020): https://wydawnictwa.ptm.org.pl/index.php/wiadomosci-matematyczne/article/view/2040.
Hilbert, David 1920: Gaston Darboux. Acta Mathematica 42, ss. 269–273. DOI: 10.1007/BF02404409. Dostęp online (22.07.2020): https://projecteuclid.org/euclid.acta/1485887521.
Hoborski, Antoni 1930: Teoria ciągłych i skończonych grup przekształceń Lie’go. Kraków: Nakładem Kółka matematyczno-fizycznego U.U.J. (Spisali Aleksander Orłowski, Stefan Sedlak, Florjan Szozda).
Huskowski, Tadeusz 1967: Władysław Ślebodziński. Roczniki Polskiego Towarzystwa Matematycznego Seria 2. Wiadomości Matematyczne 9(2), ss. 169–173. DOI: 10.14708/wm.v9i2.2222. Dostęp online (14.03.2020): https://wydawnictwa. ptm.org.pl/index.php/wiadomosci-matematyczne/article/view/2222/2095.
Kahane, Jean-Pierre 1991: Jaques Hadamard. The Mathematical Intelligencer 13(1), ss. 23–29. DOI: 0.1007/BF03024068.
Kempinsei [Kępiński], Stanislaus 1896: Ueber Fuchs’sche Functionen zweier Variabeln. Mathematische Annalen 47(4), ss. 573–588. DOI: 10.1007/BF01445803. Dostęp online (20.03.2020): https://doi.org/10.1007/BF01445803.
Klemp-Dyczek, Bogumiła 2012: Juliusz Rudnicki (1881–1948), Roczniki Polskiego Towarzystwa Matematycznego. Seria 6. Antiquitates Mathematicae 6, ss. 53–84. DOI 10.14708/1m.v6i0.556.
Klein, Felix 1899: Studya matematyczne w Getyndze. [W:] Klein, Felix, Odczyty o matematyce miane w Evanston od 28 sierpnia do 9 września 1893 r. dla członków kongresu matematycznego, odbytego w czasie wystawy wszechświatowej w Chicago, spisane przez A. Ziweta, tłum. S. Dickstein. Warszawa: Wiadomości Matematyczne, ss. 93–99. Dostęp online (12.02.2020): https://rcin.org.pl/dlibra/show-content/publication/edition/1825?id=1825.
Królikowski, Lech 1989–1991: Rudnicki Juliusz (1881–1948). Polski słownik biograficzny 32, ss. 634–635. Dostęp online (20.03.2020): IPSB, https://www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/juliusz-rudnicki
Mandelbrojt, Szolem 1942: Émile Picard, 1856–1941. American Mathematical Monthly 49, ss. 277–278. DOI: 10.1080/00029890.1942.11991223.
Mandelbrojt, Szolem; Schwartz, Laurent 1965: Jaques Hadamard (1865–1963). Bulletin of the American Mathematical Society 71, ss. 107–129. DOI: 10.1090/S0002-9904-1965-11243-5. Dostęp online (22.07.2020): https://www.ams.org/journals/bull/1965-71-01/S0002-9904-1965-11243-5/
Maligranda, Lech; Strelcyn, Jan Maria 2017: Franciszek Włodarski (1889–1944).
Roczniki Polskiego Towarzystwa Matematycznego. Seria 6. Antitquitates Mathematicae 11, ss. 3–35. DOI: 10.14708/am.v11i0.1920.
Maligranda, Lech; Piotrowski, Walerian 2017: Aleksander Rajchman (1890–1940).
Roczniki Polskiego Towarzystwa Matematycznego. Seria 2. Wiadomości Matematyczne 53 (1), ss. 43–82. Dostęp online (14.03.2020): https://wydawnictwa.ptm.org.pl/index.php/wiadomosci-matematyczne/article/view/6419.
Mazurkiewcz, Stefan 1919: O potrzebach matematyki w Polsce, Nauka Polska. Jej potrzeby, organizacja i rozwój 2, ss. 1–5. Dostęp online (22.07.2020): https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/21602/edition/18916/content.
Nedza, Marta Julita 1978: Polityka stypendialna Akademii Umiejętności w Krakowie. Fundacje Gałęzowskiego, Pileckiego i Osławskiego. Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk: Instytut Historii Nauki Oświaty i Techniki PAN, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAN („Monografie z dziejów nauki i techniki” vol. 121).
Lehto, Olli: 1998. Mathematics without borders: A history of the International Mathematical Union. New York: Springer. ISBN 978-1461268406. (“History of Mathematical Sciences”).
Obiturary 1910: Louis Raffy. L’Enseignement Mathématique 12 (1), ss. 323–324.
Olesiak, Zbigniew S., Sułym, G.A.2001: Władysław Michał Nikliborc (1899–1948), Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 43,(3), ss. 113–124. Dostęp online (20.07.2020): http://bazhum.muzhp.pl/media//files/Kwartalnik_Historii_Nauki_i_Techniki/Kwartalnik_Historii_Nauki_i_Techniki-r2001-t46-n3/Kwartalnik_Historii_Nauki_i_Techniki-r2001-t46-n3-s113-124/Kwartalnik_Historii_Nauki_i_Techniki-r2001-t46-n3-s113-124.pdf.
Parshall, Karen Hunger; Rowe David E. The Emergence of the American Mathematical Research Community, 1876–1900: J.J. Sylvester, F. Klein and E. H. Moore. Providence: American Mathematical Society, London: London Mathematical Society. ISSN 0899-2428. (“History of Mathematics”, vol. 8).
Pawlikowska-Brożek, Zofia 1975: Mazurkiewicz Stefan (1888–1945). [W:] Polski słownik biograficzny 20, ss. 313–314. Dostęp online (20.03.2020): https://www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/stefan-mazurkiewicz.
Piersa, Henryk 2003–2004: Staszewski Wacław (1892–1970). [W:] Polski słownik biograficzny 43, ss. 536–537. Dostęp online (22.07.2020): iPSB https://www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/waclaw-staszewski.
Piotrowski, Walerian 2013: Doktoraty z matematyki i logiki na Uniwersytecie Warszawskim w latach 1915 – 1939. [W:] Dzieje matematyki polskiej II. Pod redakcją Witolda Więsława. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego. ISBN 978-8391005583, ss. 97–132.
Pogoda, Zdzisław 2007: Początki geometrii różniczkowej w Polsce. Roczniki Polskiego Towarzystwa Matematycznego. Seria 6. Antiquitates Mathematicae 1, ss. 11–130. DOI: 10.14708/am.v1i1.486.
Prytuła, Jarosław 2013: Doktoraty z matematyki na Uniwersytecie Lwowskim 1877–1917. [W:] Dzieje matematyki polskiej II. Pod redakcją Witolda Więsława. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego. ISBN 978-8391005583, ss. 133–150.
Przeniosło, Małgorzata 2007: Włodzimierz Stożek (1883–1941) – profesor Politechniki Lwowskiej. Wrocławskie Studia Wschodnie 11, ss. 119–134.
Rosenblatt, Alfred 1942: Émile Picard 1856–1941. Revista de Ciencias. Sequnda Epoca 44. Universidad Nacional Mayor de San Marcos, Lima, ss. 311–356.
Rowe, David 1989: Klein, Hilbert, and the Göttingen mathematical tradition. Osiris 5(2), ss. 186–213.
Siciak, Józef 1982: Franciszek Leja (1885–1979). Roczniki Polskiego Towarzystwa Matematycznego Seria 2, Wiadomości Matematyczne 24(1), ss. 65–90. DOI: 10.14708/wm.v24i01.3853 Dostęp online (22.07.2020): https://wydawnictwa.ptm.org.pl/index.php/wiadomosci-matematyczne/article/view/3853.
Słupecki, Jerzy 1972: Jan Łukasiewicz, Roczniki Polskiego Towarzystwa Matematycznego Seria 2, Wiadomości Matematyczne 15(1), ss. 73–78. DOI: 10.14708/wm.v15i1.931. Dostęp online (22.07.2020): https://wydawnictwa.ptm.org.pl/index.php/wiadomosci-matematyczne/article/view/931.
Sierpiński, Wacław 1938–1946: Wspomnienie pośmiertne: Stanisław Ruziewicz. Rocznik Towarzystwa Naukowego Warszawskiego 31–38, ss. 244–245.
Steinhaus, Hugo 1992: Wspomnienia i zapiski. Londyn: Aneks.
Stożek, Włodzimierz 1908: O całkowaniu równań różniczkowych zwyczajnych rzędu drugiego. Prace Matematyczno-Fizyczne 19, ss. 1–16. Dostęp online (29.07.2020): http://matwbn.icm.edu.pl/ksiazki/pmf/pmf19/pmf1911.pdf.
Ślebodziński, Władysław 1928: Sur une classe d’espaces riemanniens à trois dimensions. Annales de la Société Plonaise de Mathématique 6, ss. 54–82. Dostęp online (29.07.2020): http://cybra.lodz.pl/Content/6198/AnnSocPolMathe_t.VI_1927.pdf.
Tobies, Renate 2020: Internationality: Women in Felix Klein’s Courses at the University of Göttingen (1893–1920). [W:] Against all Odds. Women’s ways to mathematical research since 1800. Pod redakcją Nicoli Oswald, Evy Kauholtz-Soldat, ss. 9–38. ISBN 978-3-030-47609-0. Springer Nature („Women in the history of philosopy and sciences”).
Tobies, Renate 1996: The reception of H. Grassmann’s mathematical achievements by A. Clebsch and his school. [W:] Hermann Günther Grassmann (1809–1877): visionary mathematician, scientist and neohumanist scholar. Pod redakcją Gerta Schubringa. Dordrecht: Kluwer Academic Press. ISSN 0792342615 ss. 117–130. (“Boston Studies in the Philosophie of Science” 187).
Trautman, Andrzej 2008: Remarks on the history of the notion of Lie differentiation. [W:] Variations, Geometry and Physics: In honour of Demeter Krupka’s sixty-fifth birthday. Pod redakcją Olgi Krupkovej, Davida Johna Saundersa. New York: Nova Science Publishers, Inc. ISBN 978-1604569209.
Tropp, Henry S. 1970-1990: Édouard, Jean-Baptiste. Dictionary of Scientific Biography. New York: Charles Scribner’s Sons. Dostęp online (22.07.2020): https://mathshistory.st-andrews.ac.uk/DSB/Goursat.pdf.
Weber Heinrich 1891: Elliptische functionen und algebraische Zhalen. Braunschweigen: F. Vieweg und sohn. Weyl, Hermann: 1913. Die Idee der Riemannschen Fläche. Leipzig und Berlin: Taubner.
Internet Archive. Dostęp online (28.03.2020): https://archive.org/details/dieideederrieman00weyluoft/page/n6/mode/2up.
Weyl, Hermann: 1918. Raum – Zeit – Materie. Vorlesungen über allgemeine. Leipzig und Berlin: Taubner.
Więsław, Witold 2004: Listy Wacława Sierpińskiego do Stanisława Ruziewicza. Roczniki Polskiego Towarzystwa Matematycznego Seria 2, Wiadomości Matematyczne 40(2), ss. 139–168. DOI: 10.14708/wm.v40i01.4980. Dostęp online (14.03.2020): https://wydawnictwa.ptm.org.pl/index.php/wiadomosci-matematyczne/article/view/4980/4553.
Wilson, Edwin Bidwell 1901: Vector Analysis, based on the Lectures of J.W. Gibbs. New York: Charles Scribner’s Sons.
Włodarski, Franciszek 1914: Krzywe ogniskowe na powierzchni kuli w rachunku wektorów. Wiadomości Matematyczne 18, z. 1–4, ss. 133–143. Dostęp online (22.07.2020): https://crispa.uw.edu.pl/.
Włodarski, Franciszek 1913: Przyczynek do teoryi krzywych kołowych jednobieżnych rzędu trzeciego. Wektor 3, ss. 164–167. Dostęp online (22.07.2020): https://crispa.uw.edu.pl/.
Materiały cyfrowe
Archivinformationssystem Niedesachen und Bremen, Windthorst-Gymnasium Meppen. Dostęp online (20.03.2020): https://www.arcinsys.niedersachsen.de/arcinsys/detailAction.action?detailid=b3592.
Baer, Werner Siegbert 2020: Kurzbiographien. Deutsche Mathematikier-Vereinigung. Dostęp online (20.07.2020): https://www.mathematik.de/kurzbiographien?view=form.
Kuns, Max-Albert 2020: Heinrich Burkhardt. Historisches Lexikon der Schweiz (HLS). Dostęp online (24.07.2020): https://hls-dhs-dss.ch/de/articles/043107/2003-04-15/.
Number theory 2020: Obituaries: Arthur Josef Alwin Wieferich. Dostęp online (22.07.2020): http://www.numbertheory.org/obituaries/OTHERS/wieferich.html.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2020 Danuta Ciesielska
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
