Elementy pozytywizmu w ukraińskiej filozofii i kulturze drugiej połowy XIX wieku
DOI:
https://doi.org/10.4467/2543702XSHS.17.011.7712Słowa kluczowe:
filozofia, historia, Mykhailo Drahomanov, Ivan Franko, pozytywizm, postęp, Panteleimon Kulish, UkrainaAbstrakt
Artykuł omawia recepcję myśli pozytywistycznej przez ukraińskich intelektualistów w drugiej połowie XIX wieku, szczególnie w dziedzinie filozofii historii. Na podstawie analizy elementów pozytywistycznej myśli w dziełach Mykhailo Drahomanova, Iwana Franki oraz Panteleimona Kulisha, artykuł dowodzi, że wszyscy autorzy byli pod bezpośrednim wpływem myśli pozytywistycznej, ale żaden z nich nie był ślepym zwolennikiem pozytywizmu. Pozytywizm wpłynął zwłaszcza na ich myślenie o historii i kwestię determinizmu. Co ciekawe, nie był to pozytywizm francuski Auguste’a Comte’a, którego idee zostały przyjęte, ale raczej angielski pozytywizm Henry’ego Thomasa Buckle’a i Johna Stuarta Milla.
Biogram autora
Vyacheslav Artyukh - Sumy State University, Department of Philosophy
Bibliografia
Artyukh, Vyacheslav 2008: Shhe raz pro rozuminnya postupu Ivanom Frankom. Lyudynoznavchi studiyi: Zbirnyk naukovyh prac’ Drohobyc’koho derzhavnoho pedahohichnoho universytetu imeni Ivana Franka. Vol. 18. Filosofiya, pp. 64–77.
Artyukh, Vyacheslav 2010: Osnovni napryamky rozvytku istoriosofs’kyh idej v ukrayins’kij filosofs’kij kul’turi II pol. XIX – I pol. XX stolit’. Problemy humanitarnyh nauk: Naukovi zapysky Drohobyc’koho derzhavnoho pedahohichnoho universytetu im. Ivana Franka. Vol. 25. Filosofiya, pp. 32–51.
Artyukh, Vyacheslav 2011: Osnovni napryamky rozvytku istoriosofs’kyh idej v ukrayins’kij filosofs’kij kul’turi II pol. XIX – I pol. XX stolit. Problemy humanitarnyh nauk: Naukovi zapysky Drohobyc’koho derzhavnoho pedahohichnoho universytetu im. Ivana Franka, vol. 27. Filosofiya, pp. 4–22.
Artyukh, Vyacheslav 2012a: Istoriosofiya Pantelejmona Kulisha: vid romantyzmu do pozytyvizmu. Problemy humanitarnyh nauk: Naukovi zapysky Drohobyc’koho derzhavnoho pedahohichnoho universytetu im. Ivana Franka, Vol. 29, Filosofiya, pp. 117–133.
Artyukh, Vyacheslav 2012b: Filosofs’ko-istorychni ideyi Myhajla Drahomanova i pozytyvizm. Lyudynoznavchi studiyi: Zbirnyk naukovyh prac‘ Drohobyc’koho derzhavnoho pedahohichnoho universytetu imeni Ivana Franka, Vol. 26, Filosofiya, pp. 14–27.
Bohdashyna, Olena 2010: Pozytyvizm v istorychnij nauci v Ukrayini (60-ti rr. XIX – 20-ti rr. XX st.). Harkiv: Vyd-vo Virovec’ A.P. «Apostrof». ISBN 978-966-285-041-3.
Bokl’, Genry Tomas 2000: Istorija civilizacij. Istorija civilizacii v Anglii: v 2 t. T. 1. Moskva: Mysl. ISBN 5-244-00770-X. Buckle, Henry Thomas 1857–1861: History of Civilization in England. Vols 1–2. London: J. W. Parker and son. Available online: Vol. 1 (1857) https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015006989357; vol. 2 (1861) https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015006989209.
Danylovych, Severyn 1981: Franko – duhovnyj bat‘ko radykal‘noyi partiyi v Halychyni. [In:] Spohady pro Ivana Franka. Kyyiv: Dnipro, pp. 171–176.
Depenchuk, Larysa; Luk, Mykola 1999: Istoriosofiya ta social’na filosofiya Myhajla Drahomanova. Kyyiv: Ukrayins’kyj centr duhovnoyi kul’tury, 1999. ISBN 966-7276- 32-5.
Drahomanov, Myhajlo 1878: Perednye slovo do «Hromady», Hromada, № 1, pp. 5–101.
Drahomanov, Myhajlo 1901: Drahomanov M. P. 1-yj lyst do Yuliana Bachyns’koho. [In:] Perepyska, Zibrav i zladyv M. Pavlyk. L‘viv: Nakladom ukrayins’ko-rus’koyi vydavnychoyi spilky. T. 1. pp. 122–125.
Drahomanov, Myhajlo 1915: Raj i postup. Viden‘: Naklad i druk partijnoyi drukarni.
Drahomanov, Myhajlo 1991: Polozhenye y zadachy nauky drevnej ystoryy. [In:] Vybrane: «…mij zadum zlozhyty ocherk istoriyi cyvilizaciyi na Ukrayini». Kyyiv: Lybid’. Pp. 60–83. ISBN 5-11-001743-3.
Drahomanov, Myhajlo 1991: Dva uchyteli. [In:] Vybrane: «mij zadum zlozhyty ocherk istoriyi cyvilizaciyi na Ukrayini». Kyyiv: Lybid’. Pp. 575–604. ISBN 5-11-001743-3.
Drahomanov, Myhajlo 2011: Vopros ob ystorycheskom znachenyy Rymskoj ymperyy y P. K. Tacyt, Hronika-2000: Ukrayins‘kyj kul‘turolohichnyj al’manah 84, Nevidomyj Drahomanov, pp. 5–418. ISBN 961-361-013-1.
Drojzen, Iogann Gustav 2004: Vozvedenie istorii v rang nauki. [In:] Istorika, per. s nem. G. I. Fedorovoj; pod red. D. V. Skljadneva. SPb.: Vladimir Dal‘. ISBN 5-93615-025-9.
Droysen, Johann Gustav 1863: Die Erhebung der Geschichte zum Rang einer Wissenschaft. Historische Zeitschrift 9(1), pp. 1–22. Available online: http://www.jstor.org/stable/pdf/27588192.pdf.
Enhel’s, Fridrih 1967: Lyst do Jozefa Bloha, 21 [–22] veresnya 1890 roku. [In:] Marks K., Enhel’s F. Tvory. – Kyyiv: Vyd-vo polit. lit-ry Ukrayiny. T. 37. Pp. 371–374.
Feichtinger, Johannes; Fillafer, Franz; Surman, Jan Forthcoming: The Worlds of Positivism. A Global Intellectual History, 1770–1930. Basingstoke: Palgrave.
Franko, Ivan 1986a: Nauka i yiyi vzayemyny z pracyuyuchymy klasamy. [In:] Zibrannya tvoriv u p’yatdesyaty tomah. T. 45. Pp. 24–40. Kyyiv: Naukova dumka.
Franko, Ivan 1986b: Mysli o evolyuciyi v istoriyi lyuds’kosti. [In:] Franko I. Zibrannya tvoriv u p’yatdesyaty tomah. T. 45. Pp. 76–139. Kyyiv: Naukova dumka.
Franko, Ivan 1986c: Kil’ka sliv o tim, yak uporyadkuvaty i provadyty nashi lyudovi vydavnyctva. [In:] Zibrannya tvoriv u p’yatdesyaty tomax. T. 45. Pp. 187–203. Kyyiv: Naukova dumka.
Franko, Ivan 1986d: Najnovishi napryamky v narodoznavstvi. [In:] Zibrannya tvoriv u p’yatdesyaty tomah. T. 45. Pp. 254–267. Kyyiv: Naukova dumka.
Franko, Ivan 1986e: Na skloni viku. [In:] Zibrannya tvoriv u p’yatdesyaty tomax. T. 45. Pp. 286–299. Kyyiv: Naukova dumka.
Franko, Ivan 1986f: Poza mezhamy mozhlyvoho. [In:] Zibrannya tvoriv u p’yatdesyaty tomah. T. 45. Pp. 276–285. Kyyiv: Naukova dumka.
Franko, Ivan 1986g: Prychynky do istoriyi Ukrayiny-Rusi. Chast’ persha. [In:] Zibrannya tvoriv u p’yatdesyaty tomax. T. 47. Pp. 417–548. Kyyiv: Naukova dumka.
Franko, Ivan 2004: Ukraina irredenta. [In:] Franko I. Vybrani tvory u tr’oh tomah. T. 3. Pp. 378–393. Drohobych: Kolo. ISBN 966-7996-26-3.
Gusev, Stanyslav (red.) 1995: Russkij pozitivizm. V. V. Lesevich, P. S. Jushkevich, A. A. Bogdanov. Sostavitel’, avtor predislovija, obzornoj stat’i i ukazatelej S. S. Gusev. — SPb: Nauka, 1995. ISBN 5-02-027362-7.
[Hordiyevs’kyi, Myhajlo] Zhurlyvyi, M. V. 1915: Lesevych yako filosof. Osnova. № 3. Pp. 74–89.
Hrycak, Yaroslav 2006: Prorok u svoyij vitchyzni: Ivan Franko i joho spil’nota. Kyyiv: Krytyka. ISBN 966-7679-96-9.
Kulysh, Pantaleimon 1856: Zapysky o Yuzhnoj Rusy: v 2 t. T. 1. SPb.: Yzdal P. Kulysh. Kulysh, Pantaleimon 1874: Ystoryya vossoedynenyya Rusy: v 3 t. T. 2. SPb.: Yzd-nye tovaryshhestva «Obshhestvennaya pol’za».
Lesevych, Volodymyr 1869: Fylosofyya ystoryy na nauchnoj pochve. Otechestvennыe zapysky, № 1 (yanvar’). Pp. 163–196. Mazepa, Volodymyr 2004: Kul‘turocentryzm svitohlyadu Ivana Franka. Kyyiv: PARAPAN. ISBN 966-8210-17-4.
Malanyuk, Yevhen 1995: Franko neznanyj. [In:] Knyha sposterezhen’. Frahmenty. Kyyiv: Atika. Pp. 66–73. ISBN 5-900195-03-1.
Mill’, Dzhon Stjuart 2011: Sistema logiki sillogisticheskoj i induktivnoj: Izlozhenie principov dokazatel‘stva svjazi s metodom nauchnogo issledovanija, per. s angl. pod red. V. N. Ivanovskogo. Moskva: LENAND. ISBN 978-5-9710-0181-2.
Mill, John Stuart 1843: A System of Logic, Ratiocinative and Inductive. 2. vols. London: John W. Parker.
Nahlik, Yevhen 2007: Pantelejmon Kulish: Osobystist’, pys‘mennyk, myslytel‘: U 2 t. T. 2: Svitohlyad i tvorchist‘ Pantelejmona Kulisha. Kyyiv: Ukrayins‘kyj pys‘mennyk. ISBN 966-579-201-6.
Ostryanyn, Danylo Homych 1966: Narys istoriyi filosofiyi na Ukrayini. Kyyiv: Naukova dumka, 1966.
Shapiro, Aleksandr 1993: Russkaja istoriografija s drevnejshih vremen do 1917 goda. Moskva: Kul’tura. ISBN 5-288-00646-6. Shhurat, Vasyl’ 1922: Filosofichna osnova tvorchosti Kulisha: V 25-littya smerti pys’mennyka. L’viv: Nakladom avtora.
Shynkaruk, Volodymyr (red.) 1987: Istoriya filosofiyi na Ukrayini: u 3 t. T. 2: Filosofs’ka dumka v period zanepadu feodalizmu i panuvannya kapitalistychnyh vidnosyn (XIX–poch. XX st.). Kyyiv: Naukova dumka.
Zahara, Ihor 1998: Pozytyvizm u social’nij filosofiyi Ivana Franka. [In:] Ivan Franko – pys‘mennyk, myslytel’, hromadyanyn: materialy Mizhnarodnoyi naukovoyh konferenciyi (L’viv, 25 – 27 veresnya 1996 r.). L’viv: Svit. Pp. 180–185. ISBN 966-603-000-4 („Ukrayins‘ka filolohiya: shkoly, postati, problemy“, 1).
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2017 Volodymyr Artyuh
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
