W obliczu zagrożenia. Próba powołania w 1950 r. interdyscyplinarnego Instytutu Badań nad Człowiekiem Polskiej Akademii Umiejętności
DOI:
https://doi.org/10.4467/2543702XSHS.20.006.12562Słowa kluczowe:
Roman Ingarden, Instytut Badań nad Człowiekiem Polskiej Akademii Umiejętności, Polska Akademia Umiejętności, nauki przyrodnicze, nauki humanistyczne Roman Ingarden, Institute of Human Sciences of the Polish Academy of Arts and Sciences, Polish Academy of Arts and Sciences, natural sciences, humanitiesAbstrakt
Większość ze zgłoszonych w latach 1945–1950 oddolnych propozycji reform Polskiej Akademii Umiejętności (PAU) miała na celu dostosowanie Akademii do pogłębiającej się specjalizacji w świecie nauki. Omawiana w artykule, nieznana dotąd, inicjatywa filozofa Romana Ingardena miała charakter odmienny. Projektowany przez niego Instytut miał być ośrodkiem służącym stałej współpracy naukowej między uczonymi reprezentującymi nauki przyrodnicze i humanistyczne.
Korzystając ze źródeł archiwalnych i publikacji, omówiono również okoliczności powstania tego pomysłu. Opisano także powody, dla których inicjatywa ta nie została wdrożona.
Ingarden uważał, że badania prowadzone w ramach pracowni eksperymentalnych Instytutu powinny objąć podstawowe zagadnienia praktyczne, zarówno odnośnie do całych zbiorowości, jak i poszczególnych ludzi. Miały dotyczyć m.in. natury człowieka, jego roli na świecie, odrębności i pokrewieństwa w stosunku do innych istot żywych. Ingarden proponował także przetestowanie w ramach Instytutu nowych metod badań i wyszkolenie w ich stosowaniu licznych naukowców.
W praktyce idea powołania Instytutu Nauk o Człowieku PAU była sprzeczna z ówczesną polityką władz państwowych.
Biogram autora
Tomasz Skrzyński - Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, Podchorążych 2, 30-084 Kraków
Bibliografia
Archiwum Nauki Polskiej Akademii Nauk i Polskiej Akademii Umiejętności (dalej cyt. AN PAN i PAU): Polska Akademia Umiejętności (dalej cyt. PAU), sygn. KSG 339/1950.
AN PAN i PAU. PAU sygn. I 12, Protokoły Zarządu Polskiej Akademii Umiejętności.
AN PAN i PAU. PAU sygn. I 5, Protokoły posiedzeń Walnych Zgromadzeń członków PAU w 1950 r.
AN PAN i PAU. PAU sygn. KSG nr 179/1951.
AN PAN i PAU. PAU sygn. KSG nr 216/1951.
AN PAN i PAU. PAU sygn. WII-9a Protokoły posiedzeń II Wydziału Polskiej Akademii Umiejętności.
AN PAN i PAU. PAU sygn. WIII-6b Protokoły posiedzeń Wydziału III Polskiej Akademii Umiejętności.
AN PAN i PAU. PAU sygn. WII-57 Komisja Filozoficzna PAU.
AN PAN i PAU. PAU sygn. WII – 59 Kwartalnik Filozoficzny.
AN PAN i PAU. PAU sygn. KSG beznumery IV/3/1949.
AN PAN i PAU. PAU sygn. I – 63a Instytut Ekonomiczny PAU.
AN PAN i PAU. PAU sygn. WIII – 49 Protokoły Posiedzeń Komitetu Badań Fizjograficznych PAU.
AN PAN i PAU. Spuścizna Izydory Dąmbskiej sygn. K III-109 Korespondencja Izydory Dąmbskiej z Romanem Ingardenem.
Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego SIII Ingarden R. akta osobowe.
Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego Spuścizna Danuty Gierulanki sygn. DCIX1A Komisja Filozoficzna PAU 1948–1952.
ŹRÓDŁA DRUKOWANE
Kuliniak, Radosław; Leszczyna, Dorota; Pandura, Mariusz; Ratajczak, Łukasz (oprac.) 2018a: Korespondencja Izydory Dąmbskiej z Romanem Witoldem Ingardenem. Kęty: Wydawnictwo Marek Derewiecki. ISBN 9788365031044 („Biblioteka Europejska”).
Mauersberg, Stanisław; Walczak, Marian 1999: Oświata Polska 1944–1956. Wybór źródeł, t. 1. Warszawa: Polskie Towarzystwo Pedagogiczne. ISBN 83-720415-98.
Kuliniak, Radosław; Leszczyna, Dorota; Pandura, Mariusz; Ratajczak, Łukasz (oprac.) 2018b: Korespondencja Romana Witolda Ingardena. Z dziejów „Studia Philosophica. Commentarii Societatis Philosophicae Polonorum”. Kęty: Wydawnictwo Marek Derewiecki. ISBN 9788365031129 („Biblioteka Europejska”).
Tatarkiewicz, Władysław 2019: Dzienniki t. 1, Lata 1944–1960. Kuliniak, Radosław; Leszczyna, Dorota; Pandura, Mariusz; Ratajczak, Łukasz (oprac.). Kęty: Wydawnictwo Marek Derewiecki. ISBN 978-83-650314-64.
OPRACOWANIA
Borzym, Stanisław 1995: Tło filozoficzne nauki polskiej. Od odzyskania niepodległości do stalinowskiego pierwszego kongresu nauki polskiej. Przegląd stanowisk. Warszawa: Instytut Filozofii i Socjologii PAN. ISBN 83-861661-85.
Chmielewski, Witold Jan 2014: Stanisław Skrzeszewski wobec ludzi nauki w świetle własnych notatek, listów i pism (1944–1950). Warszawa: Instytut Historii Nauki Polskiej Akademii Nauk, Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR. ISBN 978-83-754557-48.
Chrudzimski, Arkadiusz 2010: Composed objects, internal relations, and purely intentional negativity: Ingarden’s theory of states of affairs. Polish Journal of Philosophy 4 (2), ss. 63–80.
Dębowski, Józef (red.) 1994: Spór o Ingardena. W setną rocznicę urodzin. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Dombrowski, Maciej 2008: Ontology versus metaphysics: the polemic between Stanislaw Ignacy Witkiewicz and Roman Ingarden. Kwartalnik Filozoficzny 36, ss. 81–92.
Dybiec, Julian 2001: Uniwersytet Jagielloński wobec stalinizmu 1945–1956. Prace Komisji Historii Nauki Polskiej Akademii Umiejętności 3, ss. 5–20. Dostęp online (20.09.2019): http://pau.krakow.pl/PKHNPAU/pkhn-pau-III-2001-1.pdf.
Dzwonkowska, Dominika 2014: Filozofia a nauki przyrodnicze. Analiza koncepcji Stanisława Kamińskiego i Kazimierza Kłósaka. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego. ISBN 978-83-641817-19.
Garlej, Beata; Kuczera-Chachulska, Bernadetta (red.) 2015: Estetyka literacka – Arcydzieło – Ingarden. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego. ISBN: 978-83-652249-10 (Zeszyty Zakładu Aksjologii i Estetyki Literackiej WNH UKSW 2015, nr 2).
Garlej, Beata 2013: Ingardenowskie rozumienie pojęć treść i forma dzieła sztuki literackiej. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Poetica 1, ss. 31–47.
Głombik, Czesław 1999: Husserl i Polacy. Pierwsze spotkania, wczesne reakcje. Katowice: „Gnome”. ISBN 83-878192-55.
Gołaszewska, Maria 1993: Roman Ingarden Człowiek i dzieło. Kraków: Zakład Estetyki Instytutu Filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego („Mała Biblioteka Estetyki” vol. 36).
Grodziski, Stanisław 2005: Polska Akademia Umiejętności 1872-1952-2002, Kraków: Polska Akademia Umiejętności. ISBN: 83-601830-15.
Heller, Michał; Mączka, Janusz 2004: Krakowska filozofia przyrody w okresie międzywojennym. Prace Komisji Historii Nauki Polskiej Akademii Umiejętności 6, ss. 213–243. Dostęp online (14.09.2019): http://pau.krakow.pl/PKHN-PAU/pkhn-pau-VI-2004-9.pdf.
Hreczyński, Ryszard 2008: Spętana nauka. Opozycja intelektualna w Polsce 1945–1970. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper, ISBN 978-83-750702-93.
Hübner, Piotr 1987: Nauka polska po II wojnie światowej – idee i instytucje. Warszawa: Centralny Ośrodek Metodyczny Studiów Nauk Politycznych.
Hübner, Piotr 1992, Polityka naukowa w Polsce w latach 1944–1953. Geneza systemu, t. 1–2. Wrocław – Warszawa – Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. ISBN 830404014X.
Hübner, Piotr 1994: Siła przeciw rozumowi…: Losy Polskiej Akademii Umiejętności w latach 1939–1989. Kraków: Secesja. ISBN 83-860770-69.
Hübner, Piotr 1999: Polityka partyjno-rządowa wobec towarzystw naukowych w Polsce po II wojnie światowej. Prace Komisji Historii Nauki Polskiej Akademii Umiejętności 1, ss. 51–71. Dostęp online (20.08.2019): http://pau.krakow.pl/PKHN-PAU/pkhn-pau-I-1999-5.pdf.
Jarosz, Dariusz 2017: Zwrot stalinizacyjny 1948–1950 i jego wpływ na funkcjonowanie organizacji społecznych. [W:] Nie tylko partia? Organizacje społeczne w Polsce ludowej 1944–1989 Geneza, funkcjonowanie, znaczenie. Pod redakcją Tadeusza Ruzikowskiego. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, ss. 27–49.
Kielar-Turska, Maria 2006: Krakowski ośrodek psychologii. Prace Komisji Historii Nauki Polskiej Akademii Umiejętności 7, ss. 51–76. Dostęp online (20.08.2019): http://pau.krakow.pl/PKHN-PAU/pkhn-pau-VII-2006-2.pdf.
Krzyżewski, Krzysztof 2000: Władysław Heinrich (1869–1957). [W:] Złota Księga Wydziału Filozoficznego. Pod redakcją Justyny Miklaszewskiej, Janusza Mizery. Kraków: Księgarnia Akademicka. ISBN 83-718838-89, ss. 162–167.
Kobiela, Filip 2011: „Tygrys” contra „Mefisto”. O ataku Krońskiego na Ingardena po 60. latach. Kwartalnik Filozoficzny 39 (4), ss. 85–100. Dostęp online (20.08.2019): https://philarchive.org/archive/KOBTCM.
Köhler, Piotr 2002: Botanika w Towarzystwie Naukowym Krakowskim, Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Umiejętności (1815–1952). Kraków: Polska Akademia Umiejętności. ISBN 83-888571-93. („Studia i materiały do dziejów Polskiej Akademii Umiejętności”, t. 2).
Kuliniak, Radosław; Pandura, Mariusz; Ratajczak, Łukasz 2018: Filozofia po ciemnej stronie mocy. Krucjaty marksistów i komunistów polskich przeciwko Lwowskiej Szkole Filozoficznej Kazimierza Twardowskiego, cz. 1, Lata 1945–1951. Kęty: Wydawnictwo Marek Derewiecki. ISBN 978-83-650313-65.
Lityńska, Aleksandra 2004: Krakowski ośrodek ekonomiczny w latach 1918–1939. Prace Komisji Historii Nauki Polskiej Akademii Umiejętności 6, ss. 167–176. Dostęp online (02.03.2020): http://pau.krakow.pl/PKHN-PAU/pkhn-pau-VI-2004-7.pdf.
Macková, Adéla Jůnová 2017: State institutes and the Czechoslovak Academy of Sciences 1948–1953. Studia Historiae Scientiarum 16, ss. 241–267. DOI 10.44 67/2543702XSHS.17.010.7711. Dostęp online (15 X 2019): http://www.ejournals.eu/Studia-Historiae-Scientiarum/2017/16(2017)/art/11204/.
Majewska, Zofia 1995: Książeczka o Ingardenie, szkic biograficzny. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej. ISBN 83-227079-83.
Mauersberg, Stanisław; Walczak, Marian 2005: Szkolnictwo polskie po drugiej wojnie światowej (1944–1956). Warszawa: Zarząd Główny Polskiego Towarzystwa Pedagogicznego. ISBN 83-720444-14.
Milczanowski, Piotr 1994: Struktura organizacyjna Polskiej Akademii Umiejętności. [W:] Hübner, Piotr 1994: Siła przeciw rozumowi…: Losy Polskiej Akademii Umiejętności w latach 1939–1989. Kraków: Secesja. ISBN 83-860770-69.
Ogrodnik, Bogdan 2000: Ingarden. Warszawa: Wiedza Powszechna. ISBN 83-214120-84 („Myśli i Ludzie”).
Pasisz, Piotr 2019: Kariera naukowa Celiny Bobińskiej na Uniwersytecie Jagiellońskim w latach 1950–1984. Res Gestae. Czasopismo Historyczne 8, ss. 114–126. DOI 10.24917/24504475.8.5. Dostęp online (7 III 2020): http://poetica.up.krakow.pl/~wwwaupc/index.php/aupcsh/article/view/5014/4704.
Sala, Stanisław 2010: Interdyscyplinarność globalizacji, [W:] Badania interdyscyplinarne – przeszłość, teraźniejszość, przyszłość nauk przyrodniczych, 15–16.04.2010 Golejów k. Staszowa. Pod redakcją Małgorzaty Ludwikowskiej-Kędzi, Artura Zielińskiego. Kielce: Instytut Geografii Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach. ISBN 978-83-600263-11 ss. 93–98.
Schaeffer, Jean-Marie; Potocki, Christophe (red.) 2012: Roman Ingarden: Ontologie, esthétique, fiction. Paryż: Editions des Archives contemporaines. ISBN 978-28-130006-99.
Sękowski, Paweł 2011a: Pracownicy naukowi Uniwersytetu Jagiellońskiego w Polskim Stronnictwie Ludowym w Krakowie (1945–1946). Studia Historyczne 54(1), ss. 31–57.
Sękowski, Paweł 2011b: Polskie Stronnictwo Ludowe w Krakowie i powiecie krakowskim w latach 1945–1949. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej. ISBN: 978-83-762924-58.
Skrzyński, Tomasz 2015: Aktywność Tadeusza Banachiewicza na Posiedzeniach Walnych i w pracach Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego Polskiej Akademii Umiejętności w latach 1919–1952. Studia Historyczne 58(3), ss. 367–387.
Skrzyński, Tomasz 2014: From the history of the Polish Peasant Party in Cracow in the years 1945–1946. Studia Historyczne 57(1), ss.77–90. Dostęp online (15.05.2019): http://journals.pan.pl/dlibra/publication/111153/edition/96439/content.
Skrzyński, Tomasz 2002: Wokół wydania ostatniego numeru „Kwartalnika Filozoficznego” w 1950 roku. Kwartalnik Filozoficzny 30(4), ss. 5–23. ISSN 1230–4050.
Słomski, Wojciech (red.) 2010: Spór o istnienie świata. W 40. rocznicę śmierci Romana Ingardena. Warszawa: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Finansów i Zarządzania w Warszawie. ISBN 978-83-610879-22.
Stróżewski, Władysław 2000: Roman Ingarden. [W:] Złota Księga Wydziału Filozoficznego. Pod redakcją Justyny Miklaszewskiej, Janusza Mizery. Kraków: Księgarnia Akademicka. ISBN 83-718838-89 („Złote Księgi Uniwersytetu Jagiellońskiego”), ss. 253–278.
Szyszkowska, Małgorzata 2017: Evaluating musical works: Between Qualities, Values and Judgments with Roman Ingarden. Interdisciplinary Studies in Musicology 17, ss. 34–45.
Śródka, Andrzej 1995: Uczeni polscy XIX – XX stulecia, tom II, H-Ł. Warszawa: Agencja Wydawnicza ARIES. ISBN 83-857871-00.
Terlecki, Ryszard 2002: Profesorowie UJ w aktach UB i SB. Kraków: Wydawnictwo Literackie. ISBN 83-080321-17.
Tomaszewska, Wiesława Maria 2014: Jakości metafizyczne w dziele sztuki i ich poznawanie. Studia Philosophiae Christianae 2, ss. 126–144.
Węgrzecki, Adam (red.) 1995: Roman Ingarden a filozofia naszego czasu. Kraków: Polskie Towarzystwo Filozoficzne „Cracovia”. ISBN 83-851047-63.
Węgrzecki, Adam (red.) 2011: W kręgu myśli Romana Ingardena. Kraków: Wydawnictwo WAM. ISBN 978-83-750589-63.
Węc Janusz Józef 2015: Adam Krzyżanowski (1873–1963). [W:] Jubileuszowa Księga Nauk Politycznych. Pod redakcją Andrzeja Zięby. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, ISBN 978-83-233-4013-3, ss. 149–158.
Woźniczka, Zygmunt 1999: Trzecia wojna światowa w oczekiwaniach emigracji i podziemia w kraju w latach 1944–1953. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. ISBN 83-226086-59 („Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach” 1808).
Ziółkowska, Anna 2011: Rola świadomości w konstytuowaniu człowieka. Roman Ingarden a Paul Ricoeur. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Instytutu Filozofii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza. ISBN 978-83-709211-32.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2020 Tomasz Skrzyński
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
