Tadeusz Konrad Przypkowski (1905–1977) – gnomonik z Jędrzejowa
DOI:
https://doi.org/10.4467/2543702XSHS.20.005.12561Słowa kluczowe:
Tadeusz Przypkowski, zabytkowe i współczesne zegary słoneczne, historia nauki, gnomonikaAbstrakt
Niniejszy artykuł przedstawia biografię naukową Tadeusza Konrada Przypkowskiego (1905–1977), wybitnego eksperta w dziedzinie gnomoniki – jest to pierwsze w literaturze tak obszerne opracowanie tego tematu.
Był on z wykształcenia historykiem sztuki i nauki, doktoryzował się w 1929 roku na podstawie pracy o XVII-wiecznym rzeźbiarzu małopolskim Janie Pfisterze, a habilitował w 1965 roku na podstawie pracy Naukowe pojęcie deklinacji magnetycznej w Polsce.
Od najmłodszych lat interesował się gnomoniką, rekonstruował i tworzył nowe zegary słoneczne, restaurował zabytkowe. Prowadził badania, publikując na ten temat artykuły w czasopismach naukowych i popularnonaukowych. Jego pasja, którą była gnomonika, sprawiła, że stał się wybitnym specjalistą znanym i cenionym w kraju i na świecie. Wielokrotnie pełnił rolę konsultanta i wykonawcy zegarów słonecznych. Brał udział w sympozjach i konferencjach naukowych, na których wygłaszał odczyty, entuzjastycznie przyjmowane przez uczestników. Do dnia dzisiejszego jego prace można oglądać i podziwiać w wielu miastach w Polsce i za granicą.
Biogram autora
Rafał Zaczkowski - Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie (Jędrzejów, Polska)
Bibliografia
DOKUMENTY ARCHIWALNE
Archiwum Rodziny Przypkowskich (zdeponowane w bibliotece Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie)
ARP 1. Przypkowski Tadeusz, Autobiografia, maszynopis.
ARP 2. List Tadeusza Przypkowskiego do ojca Feliksa, Kraków 9 X 1921.
ARP 3. List Tadeusza Przypkowskiego do ojca Feliksa, Kraków 2 IX 1922.
ARP 4. Zbiór dokumentów po Tadeuszu Przypkowskim umowy, projekty zegarów słonecznych, rękopisy, zdjęcia, mapy.
ARP 5. Przypkowski Tadeusz, Kościelna służba czasu, maszynopis.
ARP 6. Wycinki z prasy zagranicznej dotyczące zegara słonecznego wykonanego przez Tadeusza Przypkowskiego dla Maurycego Maeterlincka.
ARP 7. List Maurycego Maeterlincka do Tadeusza Przypkowskiego, Nicea 21 IX 1932.
ARP 8. Przypkowski, Feliks; Przypkowski, Tadeusz: Zegar słoneczny jako piękny i praktyczny motyw dekoracyjny, rkps, Jędrzejów.
ARP 9. Listy A. Zięby do Tadeusza Przypkowskiego z 1956 roku.
ARP 10. Przypkowski Tadeusz, Pojęcie deklinacji magnetycznej i jej wartości u Stanisława Solskiego, maszynopis.
ARP 11. Przypkowski Tadeusz, Dokumentacja naukowa zegara słonecznego wykreślonego przez Mikołaja Kopernika w Olsztynie, maszynopis, Jędrzejów 1955.
ARP 12. Koebcke F., Próba pierwszej teoretycznej rekonstrukcji zegara MK w Olsztynie, maszynopis, Poznań 1956.
ARP 13. Przypkowski Tadeusz, Uzupełnienie Dokumentacja Naukowa zegara słonecznego wykreślonego przez Mikołaja Kopernika w Olsztynie, maszynopis, ARP, Jędrzejów 1956.
ARP14. Przypkowski Tadeusz, Zegar słoneczny Mikołaja Kopernika na zamku w Olsztynie, maszynopis ARP, Jędrzejów 1956.
ARP 15. Przypkowski Tadeusz, Sprawozdanie z wizji lokalnej odczyszczonego z późniejszych przeróbek zegara słonecznego Mikołaja Kopernika w krużganku zamkowym w Olsztynie, maszynopis, Jędrzejów 21–23 VII 1956.
ARP 16. Przypkowski Tadeusz, Karty naukowe światowego inwentarza, maszynopis, Jędrzejów 1959–60.
ARP 17. List Dyrektora Muzeum Historycznego Miasta Krakowa do Komitetu Historii Nauki PAN i Muzeum Technologii w Warszawie, Kraków 22 XII 1959.
ARP 18. Przypkowski Tadeusz, Katalog rozumowany zbiorów gnomonicznych Państwowego Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie, maszynopis.
ARP 19. List Tadeusza Przypkowskiego do Christophera Daniela, 7 XII 1968.
ARP 20. Zegar słoneczny na placu de la Concorde w Paryżu, maszynopis.
Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie
MPJ: Księgi inwentarzowe: działu historii nauki „A” i zbiorów historyczno-artystycznych.
OPRACOWANIA
Bajraszewska-Zięba, A.; Zięba, J. 1956: O roli Stanisława Solskiego w rozwoju nauk technicznych. Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej 4, ss. 165–181.
Brzozowski, Stanisław Marian 1986: Tadeusz Konrad Przypkowski 1905–1977. [W:] Polski Słownik Biograficzny T. XXIX. Pod redakcją Emanuela Rostworowskiego. Warszawa. Zakład Narodowy imienia Ossolińskich wydawnictwo PAN. ISBN 83-04-00148-9, ss. 232–236.
Dobrzycka, Anna (red.) 1973: Sztuka francuska w zbiorach polskich 1230 – 1830. Poznań: Muzeum Narodowe w Poznaniu, ss. 99–106.
Frączkiewicz, Augustyn 1819: O gnomonice analityczney. Kraków: Drukarnia M. Dziedzickiego. Dostęp online (24.02.2020): https://rcin.org.pl/dlibra/publication/edition/2689?id=2689.
Hordyński, Jerzy 1967: Przypkowski w Rzymie. Życie Literackie XVII 44(822), s. 7 (29 października 1967).
Jastrzębowski, Wojciech 1843: Kompas Polski. Warszawa: Redakcja Biblioteki Warszawskiej.
Karczewski, Wincenty 1825: Gnomonika rysunkowa, czyli łatwy i prosty sposób rysowania kompasów, bez żadnego rachunku, używając tylko cerkla i linii. Kraków.
Kluczwajd, Katarzyna 2000: Abrahama Willa toruńskie zegary wieżowe. [W:] Zegary mechaniczne. Pod redakcją Katarzyny Kluczwajd. Toruń: Muzeum Okręgowe w Toruniu, Toruński Oddział Stowarzyszenia Historyków Sztuki, ss. 19–28.
Ks. Kowalski, Tomasz 1868: Gnomonika czyli Nauka robienia zegarów słonecznych na rozmaitych powierzchniach za pomocą liniału i cyrkla w przystępny sposób wyłożona. Przemyśl
Maeterlinck, Maurice 1922: Inteligencja kwiatów, tłum. Franciszek Mirandola, Lwów–Poznań.
Myśliński, Michał 2012: Ze strony południowej muru kościelnego jest kompas słoneczny – kilka słów o zegarze słonecznym na południowej ścianie krakowskiego kościoła Mariackiego. Kwartalnik Historii Materialnej R. 60, nr 4, ss. 627–636. Dostęp online (24.02.2020): https://rcin.org.pl/dlibra/publication/76516/edition/59876.
[N.N.1] 1932: Polski upominek dla Maeterlincka. Kalendarz Ilustrowanego Kuryera codziennego na rok 1933 VI, s. 225.
[N.N.2] 1937a: Zegary słoneczne w Warszawie. Warszawski Dziennik Narodowy rok III, nr 251B, s. 10 (12 września 1937 r.).
[N.N.3] 1937b: Zegary słoneczne na Zamku Królewskim w Warszawie. Kronika Warszawy (5 września 1937).
[N.N.4] 1957: Rycina na okładce. Urania XXVIII(6), podpis do okładki.
[N.N.5] 1963: Czy powstanie największy zegar słoneczny świata? Słowo Ludu – Magazyn niedzielny 201(4662–63) (7–8.IX.1963).
Oczki, Dariusz 2019: Katalog zegarów słonecznych w Polsce, baza z dostępną literaturą, w tym dotycząca działalności T. Przypkowskiego. Dostęp online (16.07.2019): http://gnomonika.pl
Przegiętka, Krzysztof; Abramowicz, Piotr, Szymocha Marek 2015: Świętojański zegar słoneczny w Toruniu – między historią a legendą. [W:] Kościół Świętojański w Toruniu – nowe rozpoznanie. Pod redakcją Katarzyny Kluczwajd. Toruń: Oddział Stowarzyszenia Historyków Sztuki. ISBN/ISSN: 978-83-883418-2-3 („Dzieje i Skarby Kościołów Toruńskich”), ss. 265–285.
Przypkowski, Feliks 1909: Z zabytków gnomonicznych. Wszechświat 28(46), ss. 729–730.
Przypkowski, Piotr Maciej 2009: Przypkowski Tadeusz Konrad. Polski słownik biograficzny konserwatorów zabytków (z. 3). Pod redakcją Henryka Kondzieli i Hanny Krzyżanowskiej. Warszawa: Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków. ISBN: 978-83-924636-9-6, ss. 107–109.
Przypkowski, Tadeusz 1926: Z zabytków gnomonicznych. Naokoło świata 27, ss. 103–108.
Przypkowski, Tadeusz 1929: Nowy zegar słoneczny na kościele N. P. Marji w Krakowie. Kuryer Literacko-Naukowy 41, ss. III–IV, (14 października 1929 r.).
Przypkowski, Tadeusz 1948a: Zegary słoneczne Stolicy. Stolica III 8(67), ss. 6–7, 9 (22 lutego 1948).
Przypkowski, Tadeusz 1948b: Ze studiów nad instrumentarium astronomicznym Mikołaja Kopernika. Sprawozdania z czynności i posiedzeń PAU XLIX(6), ss. 309–314.
Przypkowski, Tadeusz 1949a: Prekursorzy gnomonografu Wojciecha Jastrzębowskiego w XVI – XVIII w. Sprawozdania z czynności i posiedzeń PAU L (3), ss. 129–132.
Przypkowski, Tadeusz 1949b: Komunikat o rękopisie gnomonicznym Mikołaja Wodki z Kwidzynia. Sprawozdania z czynności i posiedzeń PAU L(3), ss. 132–133.
Przypkowski, Tadeusz 1949c: Zapomniany zegar słoneczny. Stolica 4(115) Rok IV, s. 9 (23 stycznia 1949).
Przypkowski, Tadeusz 1951a: Les instruments astronomiques de Nicolas Copernic. Journal: L’Astronomie 65, p. 33.
Przypkowski, Tadeusz 1951b: Trzy najstarsze zegary słoneczne w Polsce. Sprawozdania z czynności i posiedzeń PAU LII(6), ss. 534–536.
Przypkowski, Tadeusz 1953a: Les instruments astronomiques de N. Copernic. Actes du VIe Congrès International d`Histoire des Sciences, 1950–1953 II, s. 542; Archives Internationales d`Histoire des Sciences 23–24, s. 225.
Przypkowski, Tadeusz 1953b: O Mikołaju Koperniku. Warszawa: PWN.
Przypkowski, Tadeusz 1953c: Problemy konserwacji przyrządów naukowych używanych przez Mikołaja Kopernika oraz innych zabytków astronomicznych w Polsce. Ochrona Zabytków 6/1(20), ss. 30–39.
Przypkowski, Tadeusz 1954, 1972, 1973: Dzieje myśli kopernikowskiej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej.
Przypkowski, Tadeusz 1954a: Zegar słoneczny w Suwałkach, na zieleńcu Placu Wolności. Urania XXV(12), ss. 384–385.
Przypkowski, Tadeusz 1954b: Zabytkowe zegary słoneczne w Polsce wykonane techniką sgraffito. Urania XXV(8), ss. 235–239.
Przypkowski, Tadeusz 1955: Największy gnomon świata. Problemy XI 5 (110), ss. 300–302.
Przypkowski, Tadeusz 1956a: Zabytkowe kompasy magnetyczne na instrumentarium astronomicznym Marcina bylicy z Olkusza z lat 1480 – 1487. Acta Geophysica Polonica 2, ss. 245–261.
Przypkowski, Tadeusz 1956b: Zabytki magnetologii polskiej XV wieku. Postępy astronomii IV(4), ss. 198–199.
Przypkowski, Tadeusz 1956c: La gnomonique de Nicolas Copernic et de Georges Joachim Rheticus. Actes du VIIIe Congrès International d’Histoire des Sciences I, ss. 400–409.
Przypkowski, Tadeusz 1956d: Zegary słoneczne w Polsce. Ziemia 2, ss. 25–27.
Przypkowski, Tadeusz 1957a: Ludwik Zajdler, Dzieje Zegara. Wiedza Powszechna. Warszawa 1956, str. 312, rys.131. Urania XXVIII(8), ss. 249–250.
Przypkowski, Tadeusz 1957b: Obelisk Jerzego Joachima Retyka, najstarsze architektoniczne obserwatorium astronomiczne na ziemiach polskich. Urania XXVIII(8), ss. 250–251.
Przypkowski, Tadeusz 1958a: Tablica doświadczalna Mikołaja Kopernika w Olsztynie w świetle najnowszych odkryć 1956–1957 roku. Postępy astronomii VI(3), ss. 107–109.
Przypkowski, Tadeusz 1958b: Deklinacja magnetyczna Warszawy z roku 1737 i problem wiarygodności przekazów deklinacji magnetycznej z zabytkowych zegarów słonecznych. Przegląd geofizyczny 11–12, ss. 33–44.
Przypkowski, Tadeusz 1958c: Projekt refleksyjnego zegara słonecznego nakreślony przez Jana Heweliusza. Urania XXIX(2), s. 60.
Przypkowski, Tadeusz 1958d: Współpracownik „Wszechświata” w Jędrzejowie przed pół wiekiem. Wszechświat 7–8, ss. 177–183.
Przypkowski, Tadeusz 1958e: Maurice Daumas, Les instruments scientifiques aux XVIIe et XVIIIe siècles. Bibliothèque de Philosophie Contemporaine – Philosophie des Sciences, Section dirigée par Gaston Bachelard. Cuivrage publié avec le concours du Centre National de la Recherche Scientifique. Presses Universitaires de France, Paris 1953, s. 420, tablic 63 z 137 figurami. Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 3(3), ss. 457–460.
Przypkowski, Tadeusz 1958f: Ludwik Zajdler, Dzieje Zegara, Wiedza Powszechna, Warszawa 1956, ss. 312, rys. 131. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 1–2(58), ss. 98–102.
Przypkowski, Tadeusz 1959a: Zainteresowania matematyczno-astronomiczne Braci Polskich. [W:] Studia nad arianizmem. Pod reakcją Ludwika Chmaja. Warszawa: PWN, ss. 416–418.
Przypkowski, Tadeusz 1959b: Astronomiczne zabytki Olsztyna. [W:] Rocznik olsztyński T. II. Pod redakcją Władysława Ogrodzińskiego. Olsztyn: Muzeum Mazurskie w Olsztynie, ss. 135–172.
Przypkowski, Tadeusz 1959c: On the magnetic declination obtained from observation by Martin Bylica of Olkusz around 1485. Acta Geophysica Polonica 2, ss. 176–181.
Przypkowski, Tadeusz 1960a: Największe zegary słoneczne w Europie. Problemy (4), ss. 254–261.
Przypkowski, Tadeusz 1960b: Ernst Zinner, Deutsche und, niederlandische astronomische Instrumente des 11–18 Jahrhunderts. C.H. Beck, Monachium 1956, ss. X + 679, 13 rycin w tekście, 80 tablic z 153 fotografiami zabytków, Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 5(3–4), ss. 451–456.
Przypkowski, Tadeusz 1961a: Les plus grands cadrans solaires modernes en Europe. Berichtsbuch des VI Internationalen Kongresses für Chronometrie in München 19–23 Juni 1959, Stuttgart, ss. 889–900.
Przypkowski, Tadeusz 1961b: Po drodze w kosmos, Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
Przypkowski, Tadeusz 1962a: Gnomonics of John Hevelius. Acta X-th International Congress History of Science (Filadelfia — Ithaca). Ithaca 26 VII – 2 IX 1962, ss. 695–697.
Przypkowski, Tadeusz 1962b: Posiedzenie komisji światowego inwentarza zabytkowych przyrządów naukowych w Paryżu. Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 7(1–2), ss. 230–231.
Przypkowski, Tadeusz 1963: Naukowe pojęcie deklinacji magnetycznej w Polsce XVII wieku. Studia i materiały z dziejów nauki polskiej seria C, z. 6, ss. 113–161.
Przypkowski, Tadeusz 1967a: Państwowe Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie. [W:] Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego tom 4. Pod redakcją Alojzego Obornego. Kraków: Wydawnictwo Literackie, ss. 9–28.
Przypkowski, Tadeusz 1967b: Zagadnienia astronomiczne w autografach Stanisława Pudłowskiego. Studia i Materiały z dziejów nauki polskiej seria C, z. 12, ss. 45–70.
Przypkowski, Tadeusz 1968a: Au Museé des Cadrans Solaires. Information Unesco. Paris.
Przypkowski, Tadeusz 1968b: The Art of sundials in Poland from the 13th to the 19th century. Vistas in Astronomy 9, pp. 13–23.
Przypkowski, Tadeusz 1973: Tablica doświadczalna Kopernika w Olsztynie. Kopernik na Warmii 7(87), ss. 215–235.
Przypkowski, Tadeusz 1975a: Astronomia i astrologia w Krakowie w drugiej połowie XVI wieku, Astronomia poza Krakowem w drugiej połowie XVI w., Udział Polskich astronomów w reformie kalendarza oraz spór o kalendarz gregoriański, Astronomia w Polsce w pierwszej połowie XVII w., Jan Heweliusz, Astronomowie współcześni Heweliuszowi, Czasy saskie. [W:] Historia Astronomii w Polsce tom 1. Pod redakcją Eugeniusza Rybki. Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk. Zakład Narodowy imienia Ossolińskich wydawnictwo PAN, ss. 185–315.
Przypkowski, Tadeusz 1975b: A gnomonic polish sun-dial. Sefunim IV, Bulletin 1972–1975. Haifa: The National Maritime Museum, ss. 56–59.
Roszko, Janusz; Bratkowski, Stefan 1966: Ostatki staropolskie. Warszawa: Wydawnictwo „Czytelnik”.
Tuławski, Józef 1777: Gnomonica facilitata, seu, Methodus arithmetica delineandi horologia regularia et irregularia per tabulas rite calculatas et combinatas ad vndecim eleuationes poli a 49 gr. ad 59, omnium accuratissima: vna cum methodo arithmetico-astronomica capiendi declinationem planorum a meridiana ope quadrantum per tabulas altitudinum et azymuthorum solis exposita, Królewiec.
Wierzbicki, Daniel 1886: O zegarach słonecznych i sposobach ich urządzania, Kraków.
Wikipedia 2020a: Ludwik Birkenmajer. Dostęp online: https://pl.wikipedia.org/wiki/Ludwik_Birkenmajer.
Wikipedia 2020b: Fryderyk Koebcke. Dostęp online: https://pl.wikipedia.org/wiki/Fryderyk_Koebcke.
Wikipedia 2020c: Maurice Maeterlinck. Dostęp online: https://pl.wikipedia.org/wiki/Maurice_Maeterlinck.
Wikipedia 2020d: Edward Manteuffel-Szoege. Dostęp online: https://pl.wikipedia.org/wiki/Edward_Manteuffel-Szoege.
Wikipedia 2020e: Sgraffito. Dostęp online: https://pl.wikipedia.org/wiki/Sgraffito.
Wikipedia 2020f: Jan Zachwatowicz. Dostęp online: https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Zachwatowicz.
Zaczkowski, Rafał; Oczki, Dariusz 2013: Katalog zegarów słonecznych. Jędrzejów. Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie, ISBN 978-83-911201-4-9.
Zaczkowski, Rafał; Przypkowski, Piotr Maciej 2012: Zbiory Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie. Jędrzejów: Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie. ISBN 978-83-911201-3-2.
Zaczkowski, Rafał 2016: Feliks Przypkowski – gnomonik z Jędrzejowa. Analecta. Studia i Materiały z Dziejów Nauki 25(1), ss. 109–128.
Zapała, Bronisław 1979: Saga słonecznych zegarmistrzów. [W:] Ekspres reporterów. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza. ss. 60–123.
Zenfolio 2020: The Christopher Daniel Dial Collection. Dostęp online: https://thechrisdanieldialcollection.zenfolio.com/.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2020 Rafał Zaczkowski
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
