Tadeusz Konrad Przypkowski (1905–1977) – a gnomonist from Jędrzejów (Poland)
DOI:
https://doi.org/10.4467/2543702XSHS.20.005.12561Keywords:
Tadeusz Przypkowski, the Przypkowski family, antique and modern sundials, history of science, gnomonicsAbstract
This article presents the scientific biography of Tadeusz Konrad Przypkowski (1905–1977), an outstanding expert in the field of gnomonics. This is the first such comprehensive study of this subject in literature. T.K. Przypkowski was a historian of art and science, and obtained his doctorate in 1929 based on the work of Jan Pfister, a 17th century sculptor, and he received a tenure in 1965 based on the work Scientific concept of magnetic declination in Poland. From an early age, he was interested in gnomonics, and would reconstruct and create new sundials, as well as restore antique ones. He conducted research, published articles in scientific and popular scientific journals. His passion for gnomonics made him an outstanding specialist known and appreciated at home and in the world. He was a consultant and a sundial maker many times. He participated in symposia and scientific conferences at which he delivered papers enthusiastically received by participants. To this day his works can be sees and admired in many cities in Poland and abroad.
Author Biography
Rafał Zaczkowski, Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie (Jędrzejów, Poland)
References
DOKUMENTY ARCHIWALNE
Archiwum Rodziny Przypkowskich (zdeponowane w bibliotece Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie)
ARP 1. Przypkowski Tadeusz, Autobiografia, maszynopis.
ARP 2. List Tadeusza Przypkowskiego do ojca Feliksa, Kraków 9 X 1921.
ARP 3. List Tadeusza Przypkowskiego do ojca Feliksa, Kraków 2 IX 1922.
ARP 4. Zbiór dokumentów po Tadeuszu Przypkowskim umowy, projekty zegarów słonecznych, rękopisy, zdjęcia, mapy.
ARP 5. Przypkowski Tadeusz, Kościelna służba czasu, maszynopis.
ARP 6. Wycinki z prasy zagranicznej dotyczące zegara słonecznego wykonanego przez Tadeusza Przypkowskiego dla Maurycego Maeterlincka.
ARP 7. List Maurycego Maeterlincka do Tadeusza Przypkowskiego, Nicea 21 IX 1932.
ARP 8. Przypkowski, Feliks; Przypkowski, Tadeusz: Zegar słoneczny jako piękny i praktyczny motyw dekoracyjny, rkps, Jędrzejów.
ARP 9. Listy A. Zięby do Tadeusza Przypkowskiego z 1956 roku.
ARP 10. Przypkowski Tadeusz, Pojęcie deklinacji magnetycznej i jej wartości u Stanisława Solskiego, maszynopis.
ARP 11. Przypkowski Tadeusz, Dokumentacja naukowa zegara słonecznego wykreślonego przez Mikołaja Kopernika w Olsztynie, maszynopis, Jędrzejów 1955.
ARP 12. Koebcke F., Próba pierwszej teoretycznej rekonstrukcji zegara MK w Olsztynie, maszynopis, Poznań 1956.
ARP 13. Przypkowski Tadeusz, Uzupełnienie Dokumentacja Naukowa zegara słonecznego wykreślonego przez Mikołaja Kopernika w Olsztynie, maszynopis, ARP, Jędrzejów 1956.
ARP14. Przypkowski Tadeusz, Zegar słoneczny Mikołaja Kopernika na zamku w Olsztynie, maszynopis ARP, Jędrzejów 1956.
ARP 15. Przypkowski Tadeusz, Sprawozdanie z wizji lokalnej odczyszczonego z późniejszych przeróbek zegara słonecznego Mikołaja Kopernika w krużganku zamkowym w Olsztynie, maszynopis, Jędrzejów 21–23 VII 1956.
ARP 16. Przypkowski Tadeusz, Karty naukowe światowego inwentarza, maszynopis, Jędrzejów 1959–60.
ARP 17. List Dyrektora Muzeum Historycznego Miasta Krakowa do Komitetu Historii Nauki PAN i Muzeum Technologii w Warszawie, Kraków 22 XII 1959.
ARP 18. Przypkowski Tadeusz, Katalog rozumowany zbiorów gnomonicznych Państwowego Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie, maszynopis.
ARP 19. List Tadeusza Przypkowskiego do Christophera Daniela, 7 XII 1968.
ARP 20. Zegar słoneczny na placu de la Concorde w Paryżu, maszynopis.
Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie
MPJ: Księgi inwentarzowe: działu historii nauki „A” i zbiorów historyczno-artystycznych.
OPRACOWANIA
Bajraszewska-Zięba, A.; Zięba, J. 1956: O roli Stanisława Solskiego w rozwoju nauk technicznych. Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej 4, ss. 165–181.
Brzozowski, Stanisław Marian 1986: Tadeusz Konrad Przypkowski 1905–1977. [W:] Polski Słownik Biograficzny T. XXIX. Pod redakcją Emanuela Rostworowskiego. Warszawa. Zakład Narodowy imienia Ossolińskich wydawnictwo PAN. ISBN 83-04-00148-9, ss. 232–236.
Dobrzycka, Anna (red.) 1973: Sztuka francuska w zbiorach polskich 1230 – 1830. Poznań: Muzeum Narodowe w Poznaniu, ss. 99–106.
Frączkiewicz, Augustyn 1819: O gnomonice analityczney. Kraków: Drukarnia M. Dziedzickiego. Dostęp online (24.02.2020): https://rcin.org.pl/dlibra/publication/edition/2689?id=2689.
Hordyński, Jerzy 1967: Przypkowski w Rzymie. Życie Literackie XVII 44(822), s. 7 (29 października 1967).
Jastrzębowski, Wojciech 1843: Kompas Polski. Warszawa: Redakcja Biblioteki Warszawskiej.
Karczewski, Wincenty 1825: Gnomonika rysunkowa, czyli łatwy i prosty sposób rysowania kompasów, bez żadnego rachunku, używając tylko cerkla i linii. Kraków.
Kluczwajd, Katarzyna 2000: Abrahama Willa toruńskie zegary wieżowe. [W:] Zegary mechaniczne. Pod redakcją Katarzyny Kluczwajd. Toruń: Muzeum Okręgowe w Toruniu, Toruński Oddział Stowarzyszenia Historyków Sztuki, ss. 19–28.
Ks. Kowalski, Tomasz 1868: Gnomonika czyli Nauka robienia zegarów słonecznych na rozmaitych powierzchniach za pomocą liniału i cyrkla w przystępny sposób wyłożona. Przemyśl
Maeterlinck, Maurice 1922: Inteligencja kwiatów, tłum. Franciszek Mirandola, Lwów–Poznań.
Myśliński, Michał 2012: Ze strony południowej muru kościelnego jest kompas słoneczny – kilka słów o zegarze słonecznym na południowej ścianie krakowskiego kościoła Mariackiego. Kwartalnik Historii Materialnej R. 60, nr 4, ss. 627–636. Dostęp online (24.02.2020): https://rcin.org.pl/dlibra/publication/76516/edition/59876.
[N.N.1] 1932: Polski upominek dla Maeterlincka. Kalendarz Ilustrowanego Kuryera codziennego na rok 1933 VI, s. 225.
[N.N.2] 1937a: Zegary słoneczne w Warszawie. Warszawski Dziennik Narodowy rok III, nr 251B, s. 10 (12 września 1937 r.).
[N.N.3] 1937b: Zegary słoneczne na Zamku Królewskim w Warszawie. Kronika Warszawy (5 września 1937).
[N.N.4] 1957: Rycina na okładce. Urania XXVIII(6), podpis do okładki.
[N.N.5] 1963: Czy powstanie największy zegar słoneczny świata? Słowo Ludu – Magazyn niedzielny 201(4662–63) (7–8.IX.1963).
Oczki, Dariusz 2019: Katalog zegarów słonecznych w Polsce, baza z dostępną literaturą, w tym dotycząca działalności T. Przypkowskiego. Dostęp online (16.07.2019): http://gnomonika.pl
Przegiętka, Krzysztof; Abramowicz, Piotr, Szymocha Marek 2015: Świętojański zegar słoneczny w Toruniu – między historią a legendą. [W:] Kościół Świętojański w Toruniu – nowe rozpoznanie. Pod redakcją Katarzyny Kluczwajd. Toruń: Oddział Stowarzyszenia Historyków Sztuki. ISBN/ISSN: 978-83-883418-2-3 („Dzieje i Skarby Kościołów Toruńskich”), ss. 265–285.
Przypkowski, Feliks 1909: Z zabytków gnomonicznych. Wszechświat 28(46), ss. 729–730.
Przypkowski, Piotr Maciej 2009: Przypkowski Tadeusz Konrad. Polski słownik biograficzny konserwatorów zabytków (z. 3). Pod redakcją Henryka Kondzieli i Hanny Krzyżanowskiej. Warszawa: Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków. ISBN: 978-83-924636-9-6, ss. 107–109.
Przypkowski, Tadeusz 1926: Z zabytków gnomonicznych. Naokoło świata 27, ss. 103–108.
Przypkowski, Tadeusz 1929: Nowy zegar słoneczny na kościele N. P. Marji w Krakowie. Kuryer Literacko-Naukowy 41, ss. III–IV, (14 października 1929 r.).
Przypkowski, Tadeusz 1948a: Zegary słoneczne Stolicy. Stolica III 8(67), ss. 6–7, 9 (22 lutego 1948).
Przypkowski, Tadeusz 1948b: Ze studiów nad instrumentarium astronomicznym Mikołaja Kopernika. Sprawozdania z czynności i posiedzeń PAU XLIX(6), ss. 309–314.
Przypkowski, Tadeusz 1949a: Prekursorzy gnomonografu Wojciecha Jastrzębowskiego w XVI – XVIII w. Sprawozdania z czynności i posiedzeń PAU L (3), ss. 129–132.
Przypkowski, Tadeusz 1949b: Komunikat o rękopisie gnomonicznym Mikołaja Wodki z Kwidzynia. Sprawozdania z czynności i posiedzeń PAU L(3), ss. 132–133.
Przypkowski, Tadeusz 1949c: Zapomniany zegar słoneczny. Stolica 4(115) Rok IV, s. 9 (23 stycznia 1949).
Przypkowski, Tadeusz 1951a: Les instruments astronomiques de Nicolas Copernic. Journal: L’Astronomie 65, p. 33.
Przypkowski, Tadeusz 1951b: Trzy najstarsze zegary słoneczne w Polsce. Sprawozdania z czynności i posiedzeń PAU LII(6), ss. 534–536.
Przypkowski, Tadeusz 1953a: Les instruments astronomiques de N. Copernic. Actes du VIe Congrès International d`Histoire des Sciences, 1950–1953 II, s. 542; Archives Internationales d`Histoire des Sciences 23–24, s. 225.
Przypkowski, Tadeusz 1953b: O Mikołaju Koperniku. Warszawa: PWN.
Przypkowski, Tadeusz 1953c: Problemy konserwacji przyrządów naukowych używanych przez Mikołaja Kopernika oraz innych zabytków astronomicznych w Polsce. Ochrona Zabytków 6/1(20), ss. 30–39.
Przypkowski, Tadeusz 1954, 1972, 1973: Dzieje myśli kopernikowskiej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej.
Przypkowski, Tadeusz 1954a: Zegar słoneczny w Suwałkach, na zieleńcu Placu Wolności. Urania XXV(12), ss. 384–385.
Przypkowski, Tadeusz 1954b: Zabytkowe zegary słoneczne w Polsce wykonane techniką sgraffito. Urania XXV(8), ss. 235–239.
Przypkowski, Tadeusz 1955: Największy gnomon świata. Problemy XI 5 (110), ss. 300–302.
Przypkowski, Tadeusz 1956a: Zabytkowe kompasy magnetyczne na instrumentarium astronomicznym Marcina bylicy z Olkusza z lat 1480 – 1487. Acta Geophysica Polonica 2, ss. 245–261.
Przypkowski, Tadeusz 1956b: Zabytki magnetologii polskiej XV wieku. Postępy astronomii IV(4), ss. 198–199.
Przypkowski, Tadeusz 1956c: La gnomonique de Nicolas Copernic et de Georges Joachim Rheticus. Actes du VIIIe Congrès International d’Histoire des Sciences I, ss. 400–409.
Przypkowski, Tadeusz 1956d: Zegary słoneczne w Polsce. Ziemia 2, ss. 25–27.
Przypkowski, Tadeusz 1957a: Ludwik Zajdler, Dzieje Zegara. Wiedza Powszechna. Warszawa 1956, str. 312, rys.131. Urania XXVIII(8), ss. 249–250.
Przypkowski, Tadeusz 1957b: Obelisk Jerzego Joachima Retyka, najstarsze architektoniczne obserwatorium astronomiczne na ziemiach polskich. Urania XXVIII(8), ss. 250–251.
Przypkowski, Tadeusz 1958a: Tablica doświadczalna Mikołaja Kopernika w Olsztynie w świetle najnowszych odkryć 1956–1957 roku. Postępy astronomii VI(3), ss. 107–109.
Przypkowski, Tadeusz 1958b: Deklinacja magnetyczna Warszawy z roku 1737 i problem wiarygodności przekazów deklinacji magnetycznej z zabytkowych zegarów słonecznych. Przegląd geofizyczny 11–12, ss. 33–44.
Przypkowski, Tadeusz 1958c: Projekt refleksyjnego zegara słonecznego nakreślony przez Jana Heweliusza. Urania XXIX(2), s. 60.
Przypkowski, Tadeusz 1958d: Współpracownik „Wszechświata” w Jędrzejowie przed pół wiekiem. Wszechświat 7–8, ss. 177–183.
Przypkowski, Tadeusz 1958e: Maurice Daumas, Les instruments scientifiques aux XVIIe et XVIIIe siècles. Bibliothèque de Philosophie Contemporaine – Philosophie des Sciences, Section dirigée par Gaston Bachelard. Cuivrage publié avec le concours du Centre National de la Recherche Scientifique. Presses Universitaires de France, Paris 1953, s. 420, tablic 63 z 137 figurami. Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 3(3), ss. 457–460.
Przypkowski, Tadeusz 1958f: Ludwik Zajdler, Dzieje Zegara, Wiedza Powszechna, Warszawa 1956, ss. 312, rys. 131. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 1–2(58), ss. 98–102.
Przypkowski, Tadeusz 1959a: Zainteresowania matematyczno-astronomiczne Braci Polskich. [W:] Studia nad arianizmem. Pod reakcją Ludwika Chmaja. Warszawa: PWN, ss. 416–418.
Przypkowski, Tadeusz 1959b: Astronomiczne zabytki Olsztyna. [W:] Rocznik olsztyński T. II. Pod redakcją Władysława Ogrodzińskiego. Olsztyn: Muzeum Mazurskie w Olsztynie, ss. 135–172.
Przypkowski, Tadeusz 1959c: On the magnetic declination obtained from observation by Martin Bylica of Olkusz around 1485. Acta Geophysica Polonica 2, ss. 176–181.
Przypkowski, Tadeusz 1960a: Największe zegary słoneczne w Europie. Problemy (4), ss. 254–261.
Przypkowski, Tadeusz 1960b: Ernst Zinner, Deutsche und, niederlandische astronomische Instrumente des 11–18 Jahrhunderts. C.H. Beck, Monachium 1956, ss. X + 679, 13 rycin w tekście, 80 tablic z 153 fotografiami zabytków, Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 5(3–4), ss. 451–456.
Przypkowski, Tadeusz 1961a: Les plus grands cadrans solaires modernes en Europe. Berichtsbuch des VI Internationalen Kongresses für Chronometrie in München 19–23 Juni 1959, Stuttgart, ss. 889–900.
Przypkowski, Tadeusz 1961b: Po drodze w kosmos, Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
Przypkowski, Tadeusz 1962a: Gnomonics of John Hevelius. Acta X-th International Congress History of Science (Filadelfia — Ithaca). Ithaca 26 VII – 2 IX 1962, ss. 695–697.
Przypkowski, Tadeusz 1962b: Posiedzenie komisji światowego inwentarza zabytkowych przyrządów naukowych w Paryżu. Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 7(1–2), ss. 230–231.
Przypkowski, Tadeusz 1963: Naukowe pojęcie deklinacji magnetycznej w Polsce XVII wieku. Studia i materiały z dziejów nauki polskiej seria C, z. 6, ss. 113–161.
Przypkowski, Tadeusz 1967a: Państwowe Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie. [W:] Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego tom 4. Pod redakcją Alojzego Obornego. Kraków: Wydawnictwo Literackie, ss. 9–28.
Przypkowski, Tadeusz 1967b: Zagadnienia astronomiczne w autografach Stanisława Pudłowskiego. Studia i Materiały z dziejów nauki polskiej seria C, z. 12, ss. 45–70.
Przypkowski, Tadeusz 1968a: Au Museé des Cadrans Solaires. Information Unesco. Paris.
Przypkowski, Tadeusz 1968b: The Art of sundials in Poland from the 13th to the 19th century. Vistas in Astronomy 9, pp. 13–23.
Przypkowski, Tadeusz 1973: Tablica doświadczalna Kopernika w Olsztynie. Kopernik na Warmii 7(87), ss. 215–235.
Przypkowski, Tadeusz 1975a: Astronomia i astrologia w Krakowie w drugiej połowie XVI wieku, Astronomia poza Krakowem w drugiej połowie XVI w., Udział Polskich astronomów w reformie kalendarza oraz spór o kalendarz gregoriański, Astronomia w Polsce w pierwszej połowie XVII w., Jan Heweliusz, Astronomowie współcześni Heweliuszowi, Czasy saskie. [W:] Historia Astronomii w Polsce tom 1. Pod redakcją Eugeniusza Rybki. Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk. Zakład Narodowy imienia Ossolińskich wydawnictwo PAN, ss. 185–315.
Przypkowski, Tadeusz 1975b: A gnomonic polish sun-dial. Sefunim IV, Bulletin 1972–1975. Haifa: The National Maritime Museum, ss. 56–59.
Roszko, Janusz; Bratkowski, Stefan 1966: Ostatki staropolskie. Warszawa: Wydawnictwo „Czytelnik”.
Tuławski, Józef 1777: Gnomonica facilitata, seu, Methodus arithmetica delineandi horologia regularia et irregularia per tabulas rite calculatas et combinatas ad vndecim eleuationes poli a 49 gr. ad 59, omnium accuratissima: vna cum methodo arithmetico-astronomica capiendi declinationem planorum a meridiana ope quadrantum per tabulas altitudinum et azymuthorum solis exposita, Królewiec.
Wierzbicki, Daniel 1886: O zegarach słonecznych i sposobach ich urządzania, Kraków.
Wikipedia 2020a: Ludwik Birkenmajer. Dostęp online: https://pl.wikipedia.org/wiki/Ludwik_Birkenmajer.
Wikipedia 2020b: Fryderyk Koebcke. Dostęp online: https://pl.wikipedia.org/wiki/Fryderyk_Koebcke.
Wikipedia 2020c: Maurice Maeterlinck. Dostęp online: https://pl.wikipedia.org/wiki/Maurice_Maeterlinck.
Wikipedia 2020d: Edward Manteuffel-Szoege. Dostęp online: https://pl.wikipedia.org/wiki/Edward_Manteuffel-Szoege.
Wikipedia 2020e: Sgraffito. Dostęp online: https://pl.wikipedia.org/wiki/Sgraffito.
Wikipedia 2020f: Jan Zachwatowicz. Dostęp online: https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Zachwatowicz.
Zaczkowski, Rafał; Oczki, Dariusz 2013: Katalog zegarów słonecznych. Jędrzejów. Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie, ISBN 978-83-911201-4-9.
Zaczkowski, Rafał; Przypkowski, Piotr Maciej 2012: Zbiory Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie. Jędrzejów: Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie. ISBN 978-83-911201-3-2.
Zaczkowski, Rafał 2016: Feliks Przypkowski – gnomonik z Jędrzejowa. Analecta. Studia i Materiały z Dziejów Nauki 25(1), ss. 109–128.
Zapała, Bronisław 1979: Saga słonecznych zegarmistrzów. [W:] Ekspres reporterów. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza. ss. 60–123.
Zenfolio 2020: The Christopher Daniel Dial Collection. Dostęp online: https://thechrisdanieldialcollection.zenfolio.com/.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2020 Rafał Zaczkowski
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
