The Academy of Arts and Sciences in Krakow (1872–1918) and its Czech members (in Polish)

Authors

  • Halina Lichocka Instytut Historii Nauki im. L. i A. Birkenmajerów PAN

DOI:

https://doi.org/10.4467/23921749PKHN_PAU.16.003.5259

Keywords:

Academy of Arts and Sciences, Polish Academy of Arts and Sciences, Czech humanists, Czech scientists, Krakow Learned Society, Royal Czech Society of Sciences, Czech Academy of Sciences and Arts,

Abstract

The article shows that the Czech humanists formed the largest group among the foreign members of the Academy of Arts and Sciences in Krakow. It is mainly based on the reports of the activities of the Academy.

The Academy of Arts and Sciences in Krakow was established by transforming the Krakow Learned Society. The Statute of the newly founded Academy was approved by a decision of the Emperor Franz Joseph I on February 16, 1872. The Emperor nominated his brother Archduke Karl Ludwig as the Academy’s Protector.

The Academy was assigned to take charge of research matters related to different fields of science: philology (mainly Polish and other Slavic languages); history of literature; history of art; philosophical; political and legal sciences; history and archaeology; mathematical sciences, life sciences, Earth sciences and medical sciences. In order to make it possible for the Academy to manage so many research topics, it was divided into three classes: a philological class, a historico‑philosophical class, and a class for mathematics and natural sciences. Each class was allowed to establish its own commissions dealing with different branches of science.
The first members of the Academy were chosen from among the members of the Krakow Learned Society. It was a 12‑person group including only local members, approved by the Emperor. It was also them who elected the first President of the Academy, Józef Majer, and the Secretary General, Józef Szujski, from this group.
By the end of 1872, the organization of the Academy of Arts and Sciences in Krakow was completed. It had its administration, management and three classes that were managed by the respective directors and secretaries. It also had three commissions, taken over from the Krakow Learned Society, namely: the Physiographic Commission, the Bibliographic Commission and the Linguistic Commission. At that time, the Academy had only a total of 24 active members who had the right to elect non‑ resident and foreign members. Each election had to be approved by the Emperor.
The first public plenary session of the Academy was held in May 1873. After the speeches had been delivered, a list of candidates for new members of the Academy was read out. There were five people on the list, three of which were Czech: Josef Jireček, František Palacký and Karl Rokitansky. The second on the list was – since February 18, 1860 – a correspondent member of the Krakow Learned Society, already dissolved at the time. They were approved by the Emperor Franz Joseph in his rescript of July 7, 1873.
Josef Jireček (1825–1888) became a member of the Philological Class. He was an expert on Czech literature, an ethnographer and a historian. František Palacký (1798–1876) became a member of the Historico‑Philosophical Class. The third person from this group, Karl Rokitansky (1804–1878), became a member of the Class for Mathematics and Natural Sciences.
The mere fact that the first foreigners were elected as members of the Academy was a perfect example of the criteria according to which the Academy selected its active members. From among the humanists, it accepted those researchers whose research had been linked to Polish matters and issues. That is why until the end of World War I, the Czech representatives of social sciences were the biggest group among the foreign members of the Academy. As for the members of the Class for Mathematics and Natural Sciences, the Academy invited scientists enjoying exceptional recognition in the world. These criteria were binding throughout the following years.
The Academy elected two other humanists as its members during the session held on October 31, 1877 and these were Václav Svatopluk Štulc (1814–1887) and Antonin Randa (1834–1914). Václav Svatopluk Štulc became a member of the Philological Class and Antonin Randa became a member of the Historico‑Philosophical Class.
The next Czech scholar who became a member of the Academy of Arts and Scientists in Krakow was Václav Vladivoj Tomek (1818–1905). It was the Historico‑Philosophical Class that elected him, which happened on May 2, 1881.
On May 14, 1888, the Krakow Academy again elected a Czech scholar as its active member. This time it was Jan Gebauer (1838–1907), who was to replace Václav Štulc, who had died a few months earlier.
Further Czech members of the Krakow Academy were elected at the session on December 4, 1899. This time it was again humanists who became the new members: Zikmund Winter (1846–1912), Emil Ott (1845–1924) and Jaroslav Goll (1846–1929). Two years later, on November 29, 1901, Jan Kvičala (1834–1908) and Jaromir Čelakovský (1846–1914) were elected as members of the Krakow Academy. Kvičala became a member of the Philological Class and Čelakovský – a corresponding member of the Historical‑Philosophical Class.
The next member of the Krakow Academy was František Vejdovský (1849–1939) elected by the Class for Mathematics and Natural Sciences. Six years later, a chemist, Bohuslav Brauner (1855–1935), became a member of the same Class.
The last Czech scientists who had been elected as members of the Academy of Arts and Sciences in Krakow before the end of the World War I were two humanists: Karel Kadlec (1865–1928) and Václav Vondrák (1859–1925).
The founding of the Czech Royal Academy of Sciences in Prague in 1890 strengthened the cooperation between Czech and Polish scientists and humanists.

Author Biography

Halina Lichocka, Instytut Historii Nauki im. L. i A. Birkenmajerów PAN

References

ZRÓDŁA ARCHIWALNE

Archiwum Nauki PAN i PAU 2015a: Członkowie TNK. Publikacja dostępna w Internecie: http://tnk.krakow.pl/czlonkowie/.

Archiwum Nauki PAN i PAU 2015b: František Palacký. Publikacja dostępna w Internecie: http://tnk.krakow.pl/czlonkowie/palacky-frantisek/

Archiwum Nauki PAN i PAU 2015c: Václav Štulc. Publikacja dostępna w Internecie: http://tnk.krakow.pl/czlonkowie/stulc-vaclav/.

OPRACOWANIA

Barszczewska-Krupa, Alina 1991: Konstytucja 3 Maja w tradycji i kulturze polskiej. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie.

Brádlerová, Daniela 2008: František Vejdovský 150. výročí narození, 60. výročí úmrtí. Akademický Bulletin, Czasopismo Czeskiej Akademii Nauk. Publikacja dostępna w Internecie: http://abicko.avcr.cz/archiv/1999/12/obsah/frantisek-vejdovsky-150.-vyroci-narozeni-60.-vyroci-umrti.html.

Czarniecki, Stanisław; Wiltowski, Janusz 1972: W stulecie utworzenia Akademii Umiejętności. Warszawa–Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Ďurčanský, Marek 2004: Członkostwo zagraniczne polskich i czeskich uczonych w akademiach narodowych: PAU i ČAVU. Prace Komisji Historii Nauki Polskiej Akademii Umiejętności 6, ss. 177–207. Publikacja dostępna w Internecie: http://pau.krakow.pl/PKHN-PAU/pkhn-pau-VI-2004-8.pdf (19.11.2015).

Duszpasterstwo Polaków w Diecezji Rzymskiej 2014: Kościół i Hospicjum św. Stanisława B. M. przy via delle Botteghe Oscure. Publikacja dostępna w Internecie: http://duszpasterstwopolakowwrzymie.com/KOSCIOL_I_HOSPICJUM_SW._STANISLAWA_B.M._PRZY_VIA_DELLE_BOTTEGHE_OSCURE.

Dwa pierwsze publiczne posiedzenia Akademii Umiejętności w Krakowie. I. posiedzenie w przeddzień czterechsetnej rocznicy urodzin Mikołaja Kopernika d. 18 Lutego 1873. II. posiedzenie inauguracyjne d. 7 Maja 1873: Kraków: Wydano staraniem Akademii (Czcionkami drukarni „Czasu”). Publikacja dostępna w Internecie: Śląska Biblioteka Cyfrowa; http://www.sbc.org.pl/dlibra/doccontent?id=98278 (19.11.2015).

Dybiec, Julian 1990: Związki Akademii Umiejętności w Krakowie z nauką czeską i słowacką w latach 1873–1918. [W:] Irena Stasiewicz-Jasiukowa, Jan Janko (red.) 1990. Z dziejów polsko-czeskich i polsko-słowackich kontaktów naukowych. Warszawa: Komitet Historii Nauki i Techniki PAN, ss. 34–61.

Dybiec, Julian 1993: Polska Akademia Umiejętności 1872–1952. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.

Gruszczyński, Lesław 1990: Związki Uniwersytetu Jagiellońskiego z nauką czeską w okresie autonomii Galicji (1867–1918). [W:] Irena Stasiewicz-Jasiukowa, Jan Janko (red.) 1990. Z dziejów polsko-czeskich i polsko-słowackich kontaktów naukowych. Warszawa: Komitet Historii Nauki i Techniki PAN, ss. 8–33.

Homolová, Květa; Otruba, Mojmír; Pešata, Zdeněk; et al. 1982: Čeští spisovatelé 19. a počátku 20. století. Praha: Československý spisovatel.

Hoszowska, Mariola 2011: Ludwik Finkiel i Akademia Umiejętności. Z dziejów współpracy naukowej Lwowa i Krakowa na przełomie XIX i XX wieków. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego. Publikacja dostępna w Internecie: http://repozytorium.lectorium.edu.pl/bitstream/handle/item/957/M.Hoszowska-Ludwik_Finkel_i_AU.pdf?sequence=1&isAllowed=y (19.11.2015).

Hulewicz, Jan 1958: Akademia Umiejętności w Krakowie 1873–1918. Zarys dziejów. „Monografie z dziejów nauki i techniki” t. 7. Wrocław–Warszawa; wyd. 2, PAU Kraków 2013.

Hulewicz, Jan 1974: Majer Józef (1808‒1899). [W:] Polski Słownik Biograficzny, t. 19. Pod redakcją Emanuela Rostworowskiego. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. ss. 161–164.

Hübner, Piotr 2002: Od Towarzystwa Naukowego Krakowskiego do Polskiej Akademii Umiejętności. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.

Jiroušek, Bohumil 2006: Jaroslav Goll: role historika v české společnosti. České Budějovice: Jihočeská univerzita, Historický ústav Filozofické fakulty.

Kardyni-Pelikánová, Krystyna 1998: Štulc Václav Svatopluk. [W:] Słownik badaczy literatury polskiej. Pod red. J. Starnawskiego. Tom II, ss. 428–431. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.

Kola, Adam F. 2004: Słowianofilstwo czeskie i rosyjskie w ujęciu porównawczym. Łódź: Wydawnictwo Naukowe Ibidem.

Kola, Adam F. 2005: Kategorie „narodu” i „ludu” w klasycznym słowianofilstwie czeskim i rosyjskim. ΣΟΦΙΑ 5/2005, ss. 131–153. Publikacja dostępna w Internecie: http://www.sofia.sfks.org.pl/16_Sofia_nr5_Kola.pdf.

Kořalka, Jiří 1998: František Palacký: (1798–1876): životopis. Praha: Argo.

Księga pamiątkowa pięćsetletniego jubileuszu odnowienia Uniwersytetu Jagiellońskiego: 1400–1900 1901: Kraków: Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie pod zarządem Józefa Filipowskiego. Publikacja dostępna w Internecie: Biblioteka Uniwersytetu Gdańskiego; http://www.pbc.gda.pl/dlibra/docmetadata?id=45280.

Kurczak, Justyna 2000: Historiozofia nadziei. Romantyczne słowianofilstwo polskie. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.

Kutrzeba, Stanisław 1939a: Polska Akademia Umiejętności 1872–1938. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego pod zarządem Józefa Filipowskiego. Publikacja dostępna w Internecie: Radomska Biblioteka Cyfrowa; http://bc.mbpradom.pl/dlibra/doccontent?id=24842 (19.11.2015).

Kutrzeba, Stanisław 1939b: Jak Polska Akademia Umiejętności rządzi swoimi majątkami. Kraków.

Łazuga, Waldemar 2013: Kalkulować…: Polacy na szczytach C.K. Monarchii. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo.

Majer, Józef 1877: Głos prezesa Akademii na posiedzeniu publicznym Akademii Umiejętności w Krakowie dnia 3 maja 1877. Rocznik Zarządu Akademii Umiejętności R. 1876, Kraków, s. 150. Publikacja dostępna w Internecie: Repozytorium Cyfrowe Instytutów Naukowych; http://rcin.org.pl/dlibra/doccontent?id=15988 (19.11.2015).

Majer, Józef 1889: Wstęp. Sprawa przeobrażenia Towarzystwa Naukowego Krakowskiego na Akademię Umiejętności. [W:] Akademia Umiejętności w Krakowie 1889, ss. I–XVI. Publikacja dostępna w Internecie: Dolnośląska Biblioteka Cyfrowa; http://www.dbc.wroc.pl/dlibra/doccontent?id=7659 (19.11.2015).

Majkowska, Rita (red.) 2006: Poczet członków Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Umiejętności w latach 1872–2000. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.

Nieciowa, Elżbieta Halina 1973: Członkowie Akademii Umiejętności oraz Polskiej Akademii Umiejętności 1872–1952. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Polska Akademia Nauk. Oddział w Krakowie.

Novák, Arne 1940: Zikmund Winter. [W:] Arne Novak, Zvony domova a Myšlenky a spisovatelé. Praha: Novina, ss. 349–355. Publikacja dostępna w Internecie: http://kramerius.mlp.cz/kramerius/MShowMonograph.do?id=6132.

Nowakowski, Janusz Ferdynand 1861: Ksiądz Wacław Štulc kanonik wyszechradzki, tłumacz Adama Mickiewicza na język czeski: szkic biograficzny. Warszawa: Nakł. autora; Drukarnia J. Jawoskiego. Publikacja dostępna w Internecie: Kujawsko-Pomorska Biblioteka Cyfrowa; http://kpbc.ukw.edu.pl/dlibra/docmetadata?id=143395.

Pamiętnik piętnastoletniej działalności Akademii Umiejętności w Krakowie 1873–1888 1889: Kraków: Nakładem Akademii Umiejętności; Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego pod zarządem Anatola Maryjana Kosterkiewicza. Publikacja dostępna w Internecie: Dolnośląska Biblioteka Cyfrowa; http://www.dbc.wroc.pl/dlibra/ docmetadata?id=7659 (19.11.2015).

Piskurewicz, Jan 1998: Prima Inter Pares. Polska Akademia Umiejętności w latach II Rzeczypospolitej. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.

Rederowa, Danuta 1958: Ze studiów nad kontaktami Akademii Umiejętności z nauką obcą. Ekspedycja Rzymska (1886–1918). Rocznik Biblioteki PAN w Krakowie 4, ss. 191–256.

Rederowa, Danuta 1966: Formy współpracy Polskiej Akademii Umiejętności z zagranicą (1873‒1952). Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej, ser. A. z. 10, ss. 77‒136.

Rederowa, Danuta 1982: Polska Stacja Naukowa w Paryżu (1893 1926). [W:] Rederowa, Jaczewski, Rolbiecki 1982, ss. 43–150.

Rederowa, Danuta 1998: Z dziejów Towarzystwa Naukowego Krakowskiego 1815–1872. Karta z organizacji nauki polskiej pod zaborami. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.

Rederowa, Danuta; Jaczewski, Bohdan; Rolbiecki, Waldemar 1982: Polska Stacja Naukowa w Paryżu w latach 1893–1978. Przedmowa Andrzej F. Grabski. Wrocław: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich. „Monografie z Dziejów Nauki i Techniki” 126.

Rederowa, Danuta; Stachowska, Krystyna (red.) 1958: Materiały do powstania Akademii Umiejętności w Krakowie w roku 1873. [Red. nauk. Kazimierz Piwarski]. Wrocław–Kraków: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk. „Materiały Komisji Nauk Historycznych” nr 1.

Reskrypt Jego Eksc. C.K. Ministra Oświecenia do Prezesa Towarzystwa Naukowego z dnia 29 stycznia 1872 R. 1889: [W:] Pamiętnik piętnastoletniej działalności Akademii Umiejętności w Krakowie 1873–1888. Dział: Akta urzędowe dotyczące założenia Akademii Umiejętności i jej wewnętrznego urządzenia, ss. 169–170. Publikacja dostępna w Internecie: Dolnośląska Biblioteka Cyfrowa; http://www.dbc.wroc.pl/dlibra/doccontent?id=7659 k. 411–412 (19.11.2015).

Rocznik Akademii Umiejętności w Krakowie 1873 (wyd. 1873).

Rocznik Akademii Umiejętności w Krakowie 1895/1896 (wyd. 1896). Publikacja dostępna w Internecie: Repozytorium Cyfrowe Instytutów Naukowych; http://rcin.org.pl/dlibra/doccontent?id=14080 (19.11.2015).

Rocznik Akademii Umiejętności w Krakowie 1892/1893 (wyd. 1893). Publikacja dostępna w Internecie: Repozytorium Cyfrowe Instytutów Naukowych; http://rcin.org.pl/dlibra/docmetadata?id=17745 (19.11.2015).

Rocznik Akademii Umiejętności w Krakowie 1896/1897 (wyd. 1897). Publikacja dostępna w Internecie: Repozytorium Cyfrowe Instytutów Naukowych; http://rcin.org.pl/dlibra/docmetadata?id=14081 (19.11.2015).

Rocznik Akademii Umiejętności w Krakowie 1899/1900 (wyd. 1900). Publikacja dostępna w Internecie: Repozytorium Cyfrowe Instytutów Naukowych; http://rcin.org.pl/dlibra/docmetadata?id=14084 (19.11.2015).

Rocznik Akademii Umiejętności w Krakowie 1901/1902 (wyd. 1902). Publikacja dostępna w Internecie: Repozytorium Cyfrowe Instytutów Naukowych; http://rcin.org.pl/dlibra/docmetadata?id=14086 (19.11.2015).

Rocznik Akademii Umiejętności w Krakowie 1902/1903 (wyd. 1903). Publikacja dostępna w Internecie: Repozytorium Cyfrowe Instytutów Naukowych; http://rcin.org.pl/dlibra/docmetadata?id=14086 (19.11.2015).

Rocznik Akademii Umiejętności w Krakowie 1903/1904 (wyd. 1904). Publikacja dostępna w Internecie: Repozytorium Cyfrowe Instytutów Naukowych; http://rcin.org.pl/dlibra/docmetadata?id=16714 (19.11.2015).

Rocznik Akademii Umiejętności w Krakowie 1905/1906 (wyd. 1906). Publikacja dostępna w Internecie: Repozytorium Cyfrowe Instytutów Naukowych; http://rcin.org.pl/dlibra/docmetadata?id=16716 (19.11.2015).

Rocznik Akademii Umiejętności w Krakowie 1907/1908 (wyd. 1908). Publikacja dostępna w Internecie: Repozytorium Cyfrowe Instytutów Naukowych; http://rcin.org.pl/dlibra/publication?id=5251 (19.11.2015).

Rocznik Akademii Umiejętności w Krakowie 1908/1909 (wyd. 1909). Publikacja dostępna w Internecie: Repozytorium Cyfrowe Instytutów Naukowych; http://rcin.org.pl/dlibra/docmetadata?id=19155 (19.11.2015).

Rocznik Akademii Umiejętności w Krakowie 1911/1912 (wyd. 1912). Publikacja dostępna w Internecie: Repozytorium Cyfrowe Instytutów Naukowych; http://rcin.org.pl/dlibra/doccontent?id=19156 (19.11.2015).

Rocznik Akademii Umiejętności w Krakowie 1912/1913 (wyd. 1913). Publikacja dostępna w Internecie: Repozytorium Cyfrowe Instytutów Naukowych; http://rcin.org.pl/dlibra/docmetadata?id=32863 (19.11.2015).

Rocznik Akademii Umiejętności w Krakowie 1914/1916 (wyd. 1916). Publikacja dostępna w Internecie: Repozytorium Cyfrowe Instytutów Naukowych; http://rcin.org.pl/dlibra/doccontent?id=16724 (19.11.2015).

Rocznik Akademii Umiejętności w Krakowie 1916/1917 (wyd. 1917). Publikacja dostępna w Internecie: Repozytorium Cyfrowe Instytutów Naukowych; http://rcin.org.pl/dlibra/doccontent?id=17413 (19.11.2015).

Rocznik Akademii Umiejętności w Krakowie 1917/1918. (wyd. 1918). Publikacja dostępna w Internecie: Repozytorium Cyfrowe Instytutów Naukowych; http://rcin.org.pl/dlibra/docmetadata?id=17414 (19.11.2015).

Rocznik Zarządu Akademii Umiejętności w Krakowie 1878 (wyd. 1879). Publikacja dostępna w Internecie: Repozytorium Cyfrowe Instytutów Naukowych; http://rcin.org.pl/dlibra/doccontent?id=15991 (19.11.2015).

Rumpler, Helmut 2006: Carl Freiherr von Rokitansky. Wien: Boehlau Verlag.

Smolka, Stanisław 1894: Akademia Umiejętności w Krakowie 1873–1893. Kraków.

Smolka, Stanisław 1898: Polacy, Czesi i Niemcy. Kraków: G. Gebethner i Spółka. Publikacja dostępna w Internecie: Śląska Biblioteka Cyfrowa; http://www.sbc.org.pl/dlibra/doccontent?id=9221 (19.11.2015).

Statut Akademii Umiejętności w Krakowie 1872: Kraków: Nakładem c.k. Towarzystwa Naukowego Krakowskiego w Drukarni Uniwersytetu Jagiellońskiego pod zarządem Konstantego Mańkowskiego. Publikacja dostępna w Internecie: Historia Myśli Ekonomicznej. Blog; http://historiamysliekonomicznej.blogspot.com/2014/09/statut-akademii-umiejetnosci-1872-rok.html.

Tyrowicz, Marian 1973: Lubomirski Jerzy Henryk (1817‒1872). Polski Słownik Biograficzny, t. 18. Pod redakcją Emanuela Rostworowskiego. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, ss. 25‒26.

Urban, Otto 1982: Česká společnost 1848–1918. Praha: Svoboda.

Wereszecki, Henryk 1975: Pod berłem Habsburgów. Zagadnienia narodowościowe. Kraków: Wydawnictwo Literackie.

Wyrozumski, Jerzy 1999‒2000: Smolka Stanisław, krypt.: S.A.S, SS, St. Sm. (1854‒1924). Polski Słownik Biograficzny, t. 39. Pod redakcją Henryka Markiewicza. Warszawa–Kraków: Instytut Historii PAN – Fundacja na rzecz Nauki Polskiej, ss. 320‒325.

Zdrada, Jerzy 1983: Potocki Alfred Józef (1822–1889). Polski Słownik Biograficzny, t. 27. Pod redakcją Emanuela Rostworowskiego. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, ss. 762–766.

Published

2015-11-24

Issue

Section

RESEARCH PAPERS